Náttúrufræðingurinn - 1965, Blaðsíða 16

110
N ÁT T Ú R U F R. Æ ÐINGURINN
melur við suðurlandið er annar gígur, sem einnig liefur endur
fyrir löngu myndazt úti í vatninu. Þar er að ýmsu leyti um merki-
legt gos að ræða og ólíkt Sandeyjargosinu, einkum hvað snertir
útlit gosefnanna. Þegar Nesjahraun kom upp, hefur það runnið
ofan í og fram með þessum gíg og tengt hann landinu. Síðastan
skal nefna lítinn gíg nyrzt í Nesjahrauni, alveg norður við vatn.
Það er Eldborg. F.kki er útilokað, að þar sé um gervigíg að ræða.
Til þess benda fleiri smágígar þarna við vatnið, sem örugglega eru
þess konar myndanir. En Eldborg er langstærst af þessum gígum,
jxitt lítil sé. Hingað til hef ég fremur hallazt að þeirri skoðun, að
Fldborg væri raunverulegur gígur, bæði vegna útjitsins og eins
vegna þess, að smámisgengi hefur myndazt þvert yfir gíginn með
venjulegri norðaustur stefnu, er gef'ur til kynna, að hann liggi á
brotlínu. Vel getur liugsazt, að hraunskiki sá, sem breiðist norður
og vestur frá Eldborg og gervigígarnir eru í, sé þaðan runninn,
Jdví að misgengið, sem sker Eldborg, sker einnig hraun Jretta, en
ekki Nesjahraunið, er runnið hefur fast upp að Eldborg sunnan
megin. Þetta þarfnast þó betri athugunar, áður en endanlegt svar
fæst.
III
Eins og lauslega var á drepið, hafa landsig mjög látið til sín taka
í myndun Þingvallavatns og mótun landslagsins þar í kring, og er
óhætt að fullyrða, að landsig sé aðalþátturinn í myndnn vatnsins.
Ýmislegt fleira kemur þó hér til greina. í yfirliti yfir jarðmyndanir
og landslag á Þingvöllum nefnir Guðmundur G. Bárðarson (1930)
skoðanir þær, sem fram hafa komið um myndun Þingvallavatns-
dældarinnar, og getur Jress um leið, að fleira en eitt hafi stuðlað að
myndun hennar. Eru Jressar skoðanir helztar: „1) Að dældin hafi
myndazt við landsig. 2) Móbergsl jöllin beggja megin við dældina
hafa hlaðizt upp smám saman og hækkað, á meðan eldgosin héldu
Jrar áfram á jökultímanum. Vel getur verið, að gosefni liaí'i af ein-
hverjum ástæðum ekki safnazt eins mikil þar sem dældin er nú,
svo að J:>ar hafi dregið til dældar. 3) Eftir að byrjuð var að mynd-
ast dæld, þar sem Skjaldbreiður er nú og suður á milli fjallanna,
hefur bæði vatnsrennsli og skriðjöklar frá hálendinu l'yrir norðan
leitað niður dældina, og bæði víkkað hana og dýpkað. Hugsan-
legt er, að dældin hafi fyrrum verið opin suður úr vatnsdældinni,