Náttúrufræðingurinn - 1965, Blaðsíða 44

134
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
austur frá Skálabrekkuási, og eru þeir efstu og hæstu rúman kíló-
metra norður frá vatninu. Hæð hins efsta yfir meðalvatnsborð
Þingvallavatns reyndist 13,10 m. Niður undan honum eru tveir
mjög voldugir malarkambar. Þeir ná jafnframt lengst út á hraunið.
Hæð hins efri reyndist 12,50 m. Hinir, lægri kambarnir, eru miklu
minni, en yfirleitt mjög jafnir að stærð. Sennilega eru allir þessir
malarkambar yngri en hraunið og liggja ofan á því. Um hina neðstu
er það augljóst, en um hina efstu gæti orkað tvímælis. Þó reyndust
þeir malarkambar, sem lengst ná austur á hraunið, liggja ofan á
því, en ekki öfugt, og er þar um breiðu kambana niður undan þeim
hæsta að ræða. í malargryfju, sem grafin hefur verið í efsta kamb-
inn, sést, að hann er ofan til gerður úr miil nokkuð grófri, en und-
ir henni er fíngerðari möl og sandur. Á 4,60 m dýpi er lag af kísil-
gúr, 40 cm þykkt, síðan fín möl allt niður fyrir 6 m, en lengra var
eigi gralið. Efnið í lægri kömbunum er mest sandur.
Svo virðist sem vatnsborðið hafi staðið lengst við efstu malar-
kambana, en síðan lækkað niður að núverandi vatnsborði ekki í
einni svipan, heldur smátt og smátt, og hali malarkambur orðið
til við hverja stutta viðstöðu.
Ósmyndanir þessar eru án efa eftir Öxará, enda má rekja slitrótt-
an farveg eftir hana alla leið frá Brúsastöðum suður að malarköst-
unum hjá Skálabrekku. Liggur farvegurinn niður með Stórhöfða
og Kárastaðaási skammt úti í hrauninu. Um farveg þennan, sem
heitir Árfar, segir Hjörtur Björnsson frá Skálabrekku (1939) svo
frá: „Árfar er allbreiður en grunnur farvegur, sem oftast er þurr á
sumrum. Nafnið kemur af því, að stundum í leýsingum stíflast Öx-
ará af krapi og íshröngli fyrir innan Brúsastaði og flæðir þá vestur
hraunið sunnan undir Stórhöfða, og hefur myndað sér þar greini-
legan farveg". Norðan við Brúsastaði hagar svo til, að Öxará fell-
ur fram úr þrengslum niður á hraunsléttuna og hefur hlaðið þar
upp framburðardrúldu stórri. Um hana liggja margir þurrir far-
vegir, sumir suður til Stórhöfða í gamla farveginn, sem raunar er
ekki aðeins leysingafarvegur, en einn austur yfir drúlduna til Al-
mannagjár, eins og núverandi farvegur.
Þessi jarðfræðilega niðurstaða um breytingu á rennsli Öxarár
kemur vel heim við frásögn Sturlungu, en þar segir svo frá ferðum
Ketilbjarnar, þess sem síðar bjó að Mosfelli í Grímsnesi og nam þar
land: Um vetrinn var hann fyrir neðan Bláskógaheiði ok fór