Náttúrufræðingurinn - 1965, Qupperneq 24

11 r>
N ÁT T Ú R U F R Æ ÐI N G U R I N N
á nútíma og meira að segja á sögnlegum tíma.“ (Biays 1956). Ekki
er alveg ljóst, hvað Biays á við með „undirbiiinn", en hvað sent því
líður, mun niðurstaðan vera véfengjanleg, hvað snertir aldur sig-
dældarinnar.
IV
Sunnan Þingvallavatns, milli Hagavíkur og Sogshorns, getur Þor-
valdur Thoroddsen fyrstur manna um strandh'nur, sem ótvírætt gefa
Jrað í skyn, að vatnsborðið hafi einhvern tíma staðið 10—13 m hærra
en nú er. En hér má raunar sjá menjar um enn hærri vatnsborð.
Það eru malarhjallar, sem liggja mishátt upp með ánum báðum meg-
in við lága móbergshæð, Víðihlíð, og upp af bænum Króki norðan
í Grafningshálsunum. Þegar égrakst á þetta fyrst, grunaði mig strax,
að hér væru hjallar, myndaðir í jökullóni af framburði, sem barst
með ám og lækjum sunnan af Grafningsfjöllum og úr jöklinum
sjálfum. Lónið myndaðist á milli framjaðars ísaldarjökuls og fjalls-
brekkunnar, þegar hann hopaði þaðan norður, eða við hliðarjaðar
jökultungu, sem skreið niður Ulfljótsvatnslægðina. Eru slík merki
fornra jökullóna algeng í löndum, sem jökull huldi á ísöld. Þarna
hagar svo til, að á milli Grafningshálsanna og Þingvallavatns liggur
breið flatneskja með nokkrum smáholtum upp úr. A austurjaðri
hennar skagar Úlfljótsvatnsfjall langt norður eftir og myndar ásamt
Grenási og síðan Dráttarhlíð, suðausturbarm Þingvallavatnslægð-
arinnar. Er jökull lá norðan við Grafningsfjöllin í lok ísaldar, voru
því öll þau skilyrði lyrir hendi, sem þurfti, til að jökullón gæti mynd-
azt á milli brekku og jökuls.
Jökullón við frambrún skriðjökla eru fremur breytilegar og
skammlífar myndanir. Þau fyllast olt fljótt af framburði tir jöklin-
um, Jrví að framburðurinn, scm jökullinn skilar Irá sér, botnfellur í
lónum þessum, áður en hann nær að skolast burtu með afrennsli
Jreirra. Og oft ræsast þau fram, er útfallið grefur sér dýpri farveg
gegnum mórenuhaft eða mótstöðulítinn bergþröskuld, og sé jökull
á undanhaldi frá brekku, lækkar vatnsborðið, um leið og útfallið
kemst í lægri farveg fram með jökulröndinni. Lónið í Grafningi var
og háð þessum lögmálum. Þó er það áberandi, að efni hjallanna er
ekki framburður úr jöklinum sjálfum nema að litlu leyti, heldur
langmest komið sunnan frá fjöllunum með ám og lækjum. Til þess
bendir skálögun sand- og malarlaganna, sem hjallarnir eru gerðir af,