Náttúrufræðingurinn - 1970, Blaðsíða 69

r
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 187
nefndi, varðandi landslag það sem Landbrotshraunið, eða réttara
Eldgjárhraunið, rann yfir.
Þessi mikla truflun á starfsemi Skaftár virðist hafa átt sér stað
fyrir um það bil 2000 árurn eða nokkru fyrr (Jónsson 1954).
En Skaftá lét ekki sinn hlut. Aftur tók hún til við að sverla
burt hraunið úr gljúfrinu og fylla hraunið lyrir neðan möl, sandi
og leir. Þegar því verki var að mestu lokið fékk hún fastari farveg
og gróðurlendi breiddist yfir hraunin og jafnvel skógur náði fót-
festu.
Nokkrir af farvegum eftir Skaftá á þessum tírna eru enn vel sýni-
legir suður eftir Landbroti. Einn þeirra, og ekki lítill. hverfur
undir Skaftáreldahraunið skamrnt austan við Dalbæjarstapa. Þaðan
má rekja farveg austur í Ármannskvísl, sem nú er bara smálækur,
sem kemur upp í farveginum og fellur eftir honum norður í Skaftá
gegnt Systrastapa. Önnur kvísl hefur svo líklega fallið líkt og
Tungulækur gerir nú, ein um Ofærugil milli Hátúna og Kársstaða,
ein um Hestlækjargil, vestur af Hraunkoti, og ein rétt sunnan við
Þykkvabæ. Víðs vegar í hólunum má sjá stóra farvegi, t. d. við Far-
vegarháls, og eins sléttar flatir tengdar við farvegi og auðsjáanlega
til orðnar af framburði straumvatna. Eitt dæmi um slíkar mynd-
anir er Mjóaleira, suðvestur af Hátúnum. Þess má geta, að orðið
leira er hér um slóðir notað nm slétta, blauta sanda, oftast með
mjög grunnum lænum og stundum alveg þakta grunnu vatui.
Meginkvísl Skaftár virðist á þessum tírna hafa fallið nærri beint
suður eftir hrauninu og út af því skammt vestur af Seglbúðum.
Þar hefur hún náð að sverfa dálítið inn í hraunið og mynda foss
og fyrir neðan hyl, allmikinn, sem enn má sjá og nefnist sá Trölls-
hylur.
Ekki er vitað hvenær þessi kvísl hætti að renna þarna, en fyrir
1362 hefur það verið, því öskulagið frá gosinu mikla í Öræfajökli
það ár er óhreyft í hinum forna farvegi.
í riti sínu um Skaftárelda getur Jón Steingrímsson þess, að Skaftá
hali um „nokkur hundruð ár“ runnið um skarðið milli Dalbæjar-
stapa og Heiðarháls, en þar var Stapaloss. En ekki getur hann þess,
hvar hún hali áður runnið. Sýnist mér, að telja megi víst, að hún
hafi þá runnið suður Landbrotið og meginállinn l'allið í Trölls-
hyl, en kvíslar víðs vegar, eins og áður er getið.
Gerðist þessi breyting kannski á fyrstu öldum íslandsbyggðar