Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Náttúrufræðingurinn - 1970, Qupperneq 110

Náttúrufræðingurinn - 1970, Qupperneq 110
228 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN Ummyndun líjrœnna efna í mú. Mórinn er ummyndaðar leifar jurta eins og áður var tekið fram. Hann er öðru vísi að efnasamsetningu en gróðurinn, sem hann er myndaður af. Margs konar efnabreytingar verða í hinu lífræna efni vegna lífsstarfs loftfælinna gerla. Þessar breytingar halda áfram langa lengi og mórinn er jafnan þeim mun ummyndaðri því eldri sem hann er. Samsetning mósins fer þannig ekki eingöngu eftir því af hvaða jurtum hann er myndaður, heldur einnig eftir aldri hans og breytilegum skilyrðum við myndun mómýra. Lifandi jurtir hafa að geyma margs konar lífræn og óiífræn efni. Nokkrir helztu flokkar slíkra efna eru eftirfarandi: selluiósa, kol- vetni eða kolhydröt, eggjahvítuefni, fita, vaxtegundir, lignín, pektínefni. Flest þessara efna eru allflókin að bvggingu og verður efnafræðilegri gerð þeirra ekki nánar lýst hér. Mörg þessara efna er að finna í mó, en þó einkum efni, sem orðið hafa til við um- myndun þeirra, svonefnd húmusefni og móvax. Ungur mosamór með húmusgráðu H-1 til H-3 inniheldur tals- vert af óummynduðum jurtaefnum, svo sem sellulósu, kolhydröt- um og eggjahvítuefnum, einnig getur verið talsvert af ligníni, ef mórinn er myndaður af trjákennduin jurtum. Sellulósa er styrktarefni jurtanna. Frumuveggir ungra jurta eru gerðir nær eingöngu af sellulósu, en í veggi eldri frumna safnast einnig önnur efni, einkum lignín. Sellulósa stenst mjög vel áhrif allra kemiskra efna og er óleysan- leg í flestum upplausnarefnum. (Bómull er nær hrein sellulósa.) Hins vegar leysist selhdósa tiltölulega fljótt sundur af gerlum. Sellu- lósa er einmitt það efni, sem eyðist livað mest og fljótast vegna gerlastarfsemi. í ungum mosamó getur sellulósa verið 10— 15%, en í vel rotnum stararmó er yfirleitt engin sellulósa. í slíkum mó er einnig mjög lítið af kolvetnum. Húmusefni mósins eru þó ekki eingöngu mynduð af sellulósu, heldur eiga öll lífræn efni jurtanna þátt í þeirri ummyndun og enn- fremur efni, sem eru afurð efnaskipta gerlanna sjálfra. Aðalefni í grasi eða heyi af óræktaðri jörð (útheyi) eru kolvetni, auk sellulósu. Samsetning eftir efnagreiningu getur í grófum drátt- um verið þessi, í hundraðshlutum lífræns efnis:
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148

x

Náttúrufræðingurinn

Undirtitill:
alþýðlegt fræðslurit um náttúrufræði
Gerð af titli:
Flokkur:
Gegnir:
ISSN:
0028-0550
Tungumál:
Árgangar:
92
Fjöldi tölublaða/hefta:
295
Skráðar greinar:
Gefið út:
1931-í dag
Myndað til:
2023
Útgáfustaðir:
Efnisorð:
Lýsing:
Náttúrufræði.
Styrktaraðili:

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar: 3.-4. Tölublað (1970)
https://timarit.is/issue/291062

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

3.-4. Tölublað (1970)

Iliuutsit: