Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1990, Page 11

Náttúrufræðingurinn - 1990, Page 11
norður aftur. Lægðir þessar nefnast afskornar. Þær eru mjög ólíkar felli- byljum að því leyti að þær eru kaldast- ar í miðjunni, en eru aftur á móti nokkuð sammiðja í háloftunum. Þeg- ar sjór er hvað hlýjastur síðla sumars gerist það stundum, þegar þessar lægðir fara óvenju sunnarlega að í þeim verður loft svo óstöðugt að miðj- an hitnar svo að hún verður hlýrri en umhverfið og fer þannig að minna dá- lítið á fellibyl. Stundum nálgst þá kalt loft úr norðri og á mótum hlýja og kalda loftsins vex vindur mjög og í stöku tilviki nær hann 9 -12 vindstig- um. Þó hér sé ekki um eiginlegan fellibyl að ræða fá þessar lægðir stund- um nafn ef vindur verður mjög mikill og lægðin er mjög sunnarlega. STÆRÐ FELLIBYLJA Venjulegur fellibylur er gjarnan nokkur hundruð kílómetrar í þver- mál, en fárviðri er á mjög takmörk- uðu svæði í kringum augað. Á 4. mynd má sjá dreifingu vindhraða í stórum fellibyl ^fellibylurinn Allen, 1980) miðað við Island. Eins og áður er minnst á er auga í fellibyljum gjarn- an 20 - 40 km í þvermál, en fer niður fyrir 20 krn í þeim öflugustu. Efstu ský fellibylsins eru gjarnan í 12 til 15 km hæð, en öll hringrásin nær heldur hærra og í undantekningartilvikum yf- ir 20 km. Hér má minna á að veðra- hvörfin, sem hér á norðurslóðum eru gjarnan í 7-9 km hæð, eru mun hærra yfir hitabeltinu, oft 17-18 km. FELLIBYLJIR Á NORÐURSLÓÐUM Áður er á það minnst hvernig felli- byljir eyðast yfir landi og hvernig þeir þola ekki að lenda í vestanvindabelt- inu. Hér er ekki ætlunin að skýra lægðamyndun á norðurslóðum, þó er rétt að minna á að lægðir verða hvað öflugastar þegar mjög hlýtt loft streymir til norðurs austan eða suð- austan við lægðarmiðjuna, en jafn- framt streymir mjög kalt loft til suðurs vestan við lægðarmiðjuna. Stundum gerist það að mjög hlýtt loft umhverfis fellibyl lendir inn í slíkri hringrás á heppilegum stað og tíma. Ef fellibyl- urinn er stór getur þessi orkuviðbót orðið til þess að fárviðri hans haldi áfram í nýju lægðinni. Auk þess sem loftið er mjög hlýtt er það líka mjög rakt þannig að það ber í sér verulegt „fóður“ fyrir nýju lægðina. Nýja lægð- in nýtur einnig góðs af hringhreyfingu fellibylsins. U.jr.b. 3 til 5 fellibyljir og hitabelt- islægðir berast árlega inn á norðanvert Atlantshaf. Venjulega verður einhver þeirra að öflugri Iægð, en flestir hverfa eða verða að grunnum lægð- um. Á síðustu 100 árum eða svo hafa sennilega 10-15 lægðir af fellibyljaætt- um valdið einhverju tjóni hérlendis, en flestar þó litlu. Þrjár lægðir hafa valdið verulegu tjóni á þessum árum. Það var hinn 20. sept. 1900, 13. sept 1906 og 24. sept. 1973. Hugsanlegt er að fárviðrið 16. sept. 1936 hafi einnig verið af slíkum uppruna. Líkurnar á að einn einstakur fellibylur valdi veru- legu tjóni hérlendis eru því sáralitlar. Sennilega hafa 300 til 500 hitabeltis- lægðir og fellibyljir komið inn á norð- anvert Atlantshaf síðustu 100 árin. Sé lægri talan valin kemur í ljós að aðeins 1% þeirra hefur valdið verulegu tjóni. Flestar hitabeltislægðir komast aldrei á norðurslóð. Ef tjón í Bandaríkjun- um er nefnt í fréttum eru Iíkur á að tjón verði hér af völdum sama fellibyls nánast engar, því tjón verður helst á landi og land er fellibyljum yfirleitt banvænt. Fellibylurinn Ellen sem kom hér haustið 1973 hafði þannig ekki valdið neinu tjóni fyrr en hér því hann hafði hvergi komið nálægt landi. 65

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.