Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 11

norður aftur. Lægðir þessar nefnast
afskornar. Þær eru mjög ólíkar felli-
byljum að því leyti að þær eru kaldast-
ar í miðjunni, en eru aftur á móti
nokkuð sammiðja í háloftunum. Þeg-
ar sjór er hvað hlýjastur síðla sumars
gerist það stundum, þegar þessar
lægðir fara óvenju sunnarlega að í
þeim verður loft svo óstöðugt að miðj-
an hitnar svo að hún verður hlýrri en
umhverfið og fer þannig að minna dá-
lítið á fellibyl. Stundum nálgst þá kalt
loft úr norðri og á mótum hlýja og
kalda loftsins vex vindur mjög og í
stöku tilviki nær hann 9 -12 vindstig-
um. Þó hér sé ekki um eiginlegan
fellibyl að ræða fá þessar lægðir stund-
um nafn ef vindur verður mjög mikill
og lægðin er mjög sunnarlega.
STÆRÐ FELLIBYLJA
Venjulegur fellibylur er gjarnan
nokkur hundruð kílómetrar í þver-
mál, en fárviðri er á mjög takmörk-
uðu svæði í kringum augað. Á 4.
mynd má sjá dreifingu vindhraða í
stórum fellibyl ^fellibylurinn Allen,
1980) miðað við Island. Eins og áður
er minnst á er auga í fellibyljum gjarn-
an 20 - 40 km í þvermál, en fer niður
fyrir 20 krn í þeim öflugustu. Efstu
ský fellibylsins eru gjarnan í 12 til 15
km hæð, en öll hringrásin nær heldur
hærra og í undantekningartilvikum yf-
ir 20 km. Hér má minna á að veðra-
hvörfin, sem hér á norðurslóðum eru
gjarnan í 7-9 km hæð, eru mun hærra
yfir hitabeltinu, oft 17-18 km.
FELLIBYLJIR
Á NORÐURSLÓÐUM
Áður er á það minnst hvernig felli-
byljir eyðast yfir landi og hvernig þeir
þola ekki að lenda í vestanvindabelt-
inu. Hér er ekki ætlunin að skýra
lægðamyndun á norðurslóðum, þó er
rétt að minna á að lægðir verða hvað
öflugastar þegar mjög hlýtt loft
streymir til norðurs austan eða suð-
austan við lægðarmiðjuna, en jafn-
framt streymir mjög kalt loft til suðurs
vestan við lægðarmiðjuna. Stundum
gerist það að mjög hlýtt loft umhverfis
fellibyl lendir inn í slíkri hringrás á
heppilegum stað og tíma. Ef fellibyl-
urinn er stór getur þessi orkuviðbót
orðið til þess að fárviðri hans haldi
áfram í nýju lægðinni. Auk þess sem
loftið er mjög hlýtt er það líka mjög
rakt þannig að það ber í sér verulegt
„fóður“ fyrir nýju lægðina. Nýja lægð-
in nýtur einnig góðs af hringhreyfingu
fellibylsins.
U.jr.b. 3 til 5 fellibyljir og hitabelt-
islægðir berast árlega inn á norðanvert
Atlantshaf. Venjulega verður einhver
þeirra að öflugri Iægð, en flestir
hverfa eða verða að grunnum lægð-
um. Á síðustu 100 árum eða svo hafa
sennilega 10-15 lægðir af fellibyljaætt-
um valdið einhverju tjóni hérlendis,
en flestar þó litlu. Þrjár lægðir hafa
valdið verulegu tjóni á þessum árum.
Það var hinn 20. sept. 1900, 13. sept
1906 og 24. sept. 1973. Hugsanlegt er
að fárviðrið 16. sept. 1936 hafi einnig
verið af slíkum uppruna. Líkurnar á
að einn einstakur fellibylur valdi veru-
legu tjóni hérlendis eru því sáralitlar.
Sennilega hafa 300 til 500 hitabeltis-
lægðir og fellibyljir komið inn á norð-
anvert Atlantshaf síðustu 100 árin. Sé
lægri talan valin kemur í ljós að aðeins
1% þeirra hefur valdið verulegu tjóni.
Flestar hitabeltislægðir komast aldrei
á norðurslóð. Ef tjón í Bandaríkjun-
um er nefnt í fréttum eru Iíkur á að
tjón verði hér af völdum sama fellibyls
nánast engar, því tjón verður helst á
landi og land er fellibyljum yfirleitt
banvænt. Fellibylurinn Ellen sem kom
hér haustið 1973 hafði þannig ekki
valdið neinu tjóni fyrr en hér því hann
hafði hvergi komið nálægt landi.
65