Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1992, Side 30

Náttúrufræðingurinn - 1992, Side 30
dalina austur af honum, Bárðardal framanverðan, Mývatnssveit og fram- anverðan Öxarfjörð í Þistilfjörð. Vott- ur af gjósku féll þó á miklu stærra svæði fram undir miðnætti 17. janúar, sbr. 3. mynd, en fáar athuganir voru gerðar eftir kl. 01. Gjóskugeirinn frá 17. janúar stefnir nálægt N26°A miðað við þykktarás sunnan Hofsjökuls, en N30°-32°A á Norðausturlandi, þegar hann hefur sveigt til austurs við Hofsjökul. ÞYKKTARDREIFING Þykktarkort eru venjulega notuð til að sýna útbreiðslu gjósku og reikna rúmmál gjóskulagsins. Ef gjóskan er mæld nýfallin sýna þykktartölurnar gjóskuna eins og hún er fyrstu vikurn- ar, áður en hún þjappast eða rofnar. Aðeins Heklugjóskan 1947, 1970 og 1980 var mæld nýfallin, öll önnur gjóskulög hérlendis hafa verið mæld eins og þau koma fyrir í jarðvegi, þjöppuð og í mörgum tilfellum rofin að einhverju leyti. Rúmmál H-1947, 1970 og 1980 er reiknað sem nýfallin gjóska. Rúmmál eldri gjóskulaga er oft umreiknað í nýfallna gjósku til samanburðar. Sé það ekki gert er það sérstaklega tekið fram. Að auki er rúmmálið oft gefið upp sem jafngildi þétts bergs. Heklugjóskan frá 1991 er líklega fyrsta gjóskan sem er eingöngu mæld í snjó. Þar eð mæld þykkt var of há vegna blöndunar við snjó var gripið til þess að reikna þykktina út frá magni og rúmþyngd. Rúmþyngd var fundin fyrir nokkur valin gjóskusýni og látin gilda fyrir önnur með svipaða korna- stærð og -gerð. Skekkja vegna þessa er talin vera innan 15% til eða frá. í nokkrum tilfellum er einungis til þykktarmæling, m.a. á þetta við um þykkasta hluta lagsins. Á sjálfu fjall- inu var gjóskan líklega nógu heit til að bræða snjóinn burt úr laginu en ann- ars staðar er hugsanlegt að slík mæl- ing geti verið allt að 20% of há. Enda þótt þykktarkortin séu ekki gerð á sama hátt og af gjósku úr næstu gos- um á undan má telja þau nokkurn veginn sambærileg við kort af nýfall- inni gjósku. Þykktarkortin (7. mynd a og b) sýna í aðalatriðum sömu drætti og kortin af magni á flatareiningu. Þykktarásinn er breiður og tvöfaldur nær Heklu en 30 km. Mesta mælda þykkt er 12 cm á fjallinu sjálfu, urp 2 km norðnorðaustur af Heklutindi. Á Landmannaleið, í 12 km fjarlægð frá Heklutindi, var mesta reiknaða þykkt um 5 cm. Til samanburðar má nefna að í Heklugosinu 1980 mældist gjósk- an allt að 22 cm þykk á Landmanna- leið í Sölvahrauni. Við kláfferjuna á Tungnaá við Hald, í 27 km fjarlægð, var reiknuð þykkt aðeins 1,1 cm. Gjóskulagið þynnist einnig hratt til beggja hliða og svæðið innan 1 cm jafnþykktarlínunnar er aðeins tæplega 15 km breitt á Landmannaleið. Ásar mestu kornastærðar falla ekki að þykktarásnum, heldur liggja sinn hvorum megin við hann og stefnir sá vestari N18°A, yfir Skúmstungur. Rúmmál gjóskunnar sem féll fyrsta hálfa sólarhringinn eða svo er um 22 millj. rúmmetrar, reiknað eftir þykkt- arkortunum á 7. mynd a og b. Gjóskufallssvæði á landi á sama tíma er talið vera um 32.000 ferkílómetrar. Magnið sem bættist við eftir það var Iítið. Þetta er um áttundi hluti af því sem kom upp á fyrsta degi gossins 1947 og rúmur þriðjungur af því sem kom upp 1980 (1. tafla). Dreifing gjóskunnar sunnan jökla, eins og hún er sýnd á 6. og 7. mynd, kemur nokkuð vel heim við veðursjár- myndir úr 2 km hæð frá fyrstu klukku- stundum gossins. Næst Heklu (< 20 172
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.