Náttúrufræðingurinn - 1992, Page 30

dalina austur af honum, Bárðardal
framanverðan, Mývatnssveit og fram-
anverðan Öxarfjörð í Þistilfjörð. Vott-
ur af gjósku féll þó á miklu stærra
svæði fram undir miðnætti 17. janúar,
sbr. 3. mynd, en fáar athuganir voru
gerðar eftir kl. 01.
Gjóskugeirinn frá 17. janúar stefnir
nálægt N26°A miðað við þykktarás
sunnan Hofsjökuls, en N30°-32°A á
Norðausturlandi, þegar hann hefur
sveigt til austurs við Hofsjökul.
ÞYKKTARDREIFING
Þykktarkort eru venjulega notuð til
að sýna útbreiðslu gjósku og reikna
rúmmál gjóskulagsins. Ef gjóskan er
mæld nýfallin sýna þykktartölurnar
gjóskuna eins og hún er fyrstu vikurn-
ar, áður en hún þjappast eða rofnar.
Aðeins Heklugjóskan 1947, 1970 og
1980 var mæld nýfallin, öll önnur
gjóskulög hérlendis hafa verið mæld
eins og þau koma fyrir í jarðvegi,
þjöppuð og í mörgum tilfellum rofin
að einhverju leyti. Rúmmál H-1947,
1970 og 1980 er reiknað sem nýfallin
gjóska. Rúmmál eldri gjóskulaga er
oft umreiknað í nýfallna gjósku til
samanburðar. Sé það ekki gert er það
sérstaklega tekið fram. Að auki er
rúmmálið oft gefið upp sem jafngildi
þétts bergs.
Heklugjóskan frá 1991 er líklega
fyrsta gjóskan sem er eingöngu mæld í
snjó. Þar eð mæld þykkt var of há
vegna blöndunar við snjó var gripið til
þess að reikna þykktina út frá magni
og rúmþyngd. Rúmþyngd var fundin
fyrir nokkur valin gjóskusýni og látin
gilda fyrir önnur með svipaða korna-
stærð og -gerð. Skekkja vegna þessa
er talin vera innan 15% til eða frá. í
nokkrum tilfellum er einungis til
þykktarmæling, m.a. á þetta við um
þykkasta hluta lagsins. Á sjálfu fjall-
inu var gjóskan líklega nógu heit til að
bræða snjóinn burt úr laginu en ann-
ars staðar er hugsanlegt að slík mæl-
ing geti verið allt að 20% of há. Enda
þótt þykktarkortin séu ekki gerð á
sama hátt og af gjósku úr næstu gos-
um á undan má telja þau nokkurn
veginn sambærileg við kort af nýfall-
inni gjósku.
Þykktarkortin (7. mynd a og b)
sýna í aðalatriðum sömu drætti og
kortin af magni á flatareiningu.
Þykktarásinn er breiður og tvöfaldur
nær Heklu en 30 km. Mesta mælda
þykkt er 12 cm á fjallinu sjálfu, urp 2
km norðnorðaustur af Heklutindi. Á
Landmannaleið, í 12 km fjarlægð frá
Heklutindi, var mesta reiknaða þykkt
um 5 cm. Til samanburðar má nefna
að í Heklugosinu 1980 mældist gjósk-
an allt að 22 cm þykk á Landmanna-
leið í Sölvahrauni. Við kláfferjuna á
Tungnaá við Hald, í 27 km fjarlægð,
var reiknuð þykkt aðeins 1,1 cm.
Gjóskulagið þynnist einnig hratt til
beggja hliða og svæðið innan 1 cm
jafnþykktarlínunnar er aðeins tæplega
15 km breitt á Landmannaleið. Ásar
mestu kornastærðar falla ekki að
þykktarásnum, heldur liggja sinn
hvorum megin við hann og stefnir sá
vestari N18°A, yfir Skúmstungur.
Rúmmál gjóskunnar sem féll fyrsta
hálfa sólarhringinn eða svo er um 22
millj. rúmmetrar, reiknað eftir þykkt-
arkortunum á 7. mynd a og b.
Gjóskufallssvæði á landi á sama tíma
er talið vera um 32.000 ferkílómetrar.
Magnið sem bættist við eftir það var
Iítið. Þetta er um áttundi hluti af því
sem kom upp á fyrsta degi gossins
1947 og rúmur þriðjungur af því sem
kom upp 1980 (1. tafla).
Dreifing gjóskunnar sunnan jökla,
eins og hún er sýnd á 6. og 7. mynd,
kemur nokkuð vel heim við veðursjár-
myndir úr 2 km hæð frá fyrstu klukku-
stundum gossins. Næst Heklu (< 20
172