Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 30

Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 30
dalina austur af honum, Bárðardal framanverðan, Mývatnssveit og fram- anverðan Öxarfjörð í Þistilfjörð. Vott- ur af gjósku féll þó á miklu stærra svæði fram undir miðnætti 17. janúar, sbr. 3. mynd, en fáar athuganir voru gerðar eftir kl. 01. Gjóskugeirinn frá 17. janúar stefnir nálægt N26°A miðað við þykktarás sunnan Hofsjökuls, en N30°-32°A á Norðausturlandi, þegar hann hefur sveigt til austurs við Hofsjökul. ÞYKKTARDREIFING Þykktarkort eru venjulega notuð til að sýna útbreiðslu gjósku og reikna rúmmál gjóskulagsins. Ef gjóskan er mæld nýfallin sýna þykktartölurnar gjóskuna eins og hún er fyrstu vikurn- ar, áður en hún þjappast eða rofnar. Aðeins Heklugjóskan 1947, 1970 og 1980 var mæld nýfallin, öll önnur gjóskulög hérlendis hafa verið mæld eins og þau koma fyrir í jarðvegi, þjöppuð og í mörgum tilfellum rofin að einhverju leyti. Rúmmál H-1947, 1970 og 1980 er reiknað sem nýfallin gjóska. Rúmmál eldri gjóskulaga er oft umreiknað í nýfallna gjósku til samanburðar. Sé það ekki gert er það sérstaklega tekið fram. Að auki er rúmmálið oft gefið upp sem jafngildi þétts bergs. Heklugjóskan frá 1991 er líklega fyrsta gjóskan sem er eingöngu mæld í snjó. Þar eð mæld þykkt var of há vegna blöndunar við snjó var gripið til þess að reikna þykktina út frá magni og rúmþyngd. Rúmþyngd var fundin fyrir nokkur valin gjóskusýni og látin gilda fyrir önnur með svipaða korna- stærð og -gerð. Skekkja vegna þessa er talin vera innan 15% til eða frá. í nokkrum tilfellum er einungis til þykktarmæling, m.a. á þetta við um þykkasta hluta lagsins. Á sjálfu fjall- inu var gjóskan líklega nógu heit til að bræða snjóinn burt úr laginu en ann- ars staðar er hugsanlegt að slík mæl- ing geti verið allt að 20% of há. Enda þótt þykktarkortin séu ekki gerð á sama hátt og af gjósku úr næstu gos- um á undan má telja þau nokkurn veginn sambærileg við kort af nýfall- inni gjósku. Þykktarkortin (7. mynd a og b) sýna í aðalatriðum sömu drætti og kortin af magni á flatareiningu. Þykktarásinn er breiður og tvöfaldur nær Heklu en 30 km. Mesta mælda þykkt er 12 cm á fjallinu sjálfu, urp 2 km norðnorðaustur af Heklutindi. Á Landmannaleið, í 12 km fjarlægð frá Heklutindi, var mesta reiknaða þykkt um 5 cm. Til samanburðar má nefna að í Heklugosinu 1980 mældist gjósk- an allt að 22 cm þykk á Landmanna- leið í Sölvahrauni. Við kláfferjuna á Tungnaá við Hald, í 27 km fjarlægð, var reiknuð þykkt aðeins 1,1 cm. Gjóskulagið þynnist einnig hratt til beggja hliða og svæðið innan 1 cm jafnþykktarlínunnar er aðeins tæplega 15 km breitt á Landmannaleið. Ásar mestu kornastærðar falla ekki að þykktarásnum, heldur liggja sinn hvorum megin við hann og stefnir sá vestari N18°A, yfir Skúmstungur. Rúmmál gjóskunnar sem féll fyrsta hálfa sólarhringinn eða svo er um 22 millj. rúmmetrar, reiknað eftir þykkt- arkortunum á 7. mynd a og b. Gjóskufallssvæði á landi á sama tíma er talið vera um 32.000 ferkílómetrar. Magnið sem bættist við eftir það var Iítið. Þetta er um áttundi hluti af því sem kom upp á fyrsta degi gossins 1947 og rúmur þriðjungur af því sem kom upp 1980 (1. tafla). Dreifing gjóskunnar sunnan jökla, eins og hún er sýnd á 6. og 7. mynd, kemur nokkuð vel heim við veðursjár- myndir úr 2 km hæð frá fyrstu klukku- stundum gossins. Næst Heklu (< 20 172
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.