Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1992, Page 41

Náttúrufræðingurinn - 1992, Page 41
1. tafla. Aldur nokkurra stórra forsögulegra öskulaga frá Heklu. Ages of large prehistoric tephra layers from Hekla. Öskulag Leiðréttur aldur Heimild H-5 7100 Sigurður Þórarinsson 1971 H-4 4500 Sigurður Þórarinsson 1971 Selsund 4300 Thomsen 1990 H-3 2900 Sigurður Þórarinsson 1971 hraun. Hraununum má skipa í þrjá hópa eftir aldri (4. mynd). Elsti hópurinn I elsta hópnum eru nær eingöngu basalthraun sem runnu á tímabilinu frá ísaldarlokum fram til þess er ösku- lagið H-4 féll fyrir um 4500 árum. Þessi hraun koma einkum fram suður og suðvestur af Heklu og hafa runnið niður á láglendi allt að jökulgarðinum sem kenndur er við Búða. Norðan fjallsins hafa aðeins fundist tvö hraun af þessum aldri. Ekki hefur enn tekist að rekja þessi hraun til upptaka enda hafa yngri hraun runnið yfir þau. Miðhópurinn í miðhópnum eru hraun sem runnið hafa suðvestur úr skarðinu milli Vatnafjalla og Tindfjalla og eiga þau upptök í gígaröðum í Vatnafjöllum og á sléttunni austan þeirra. Flest eru basalthraun en a.m.k. eitt þeirra er ísúrt (andesít) að samsetningu. Þessi hraun runnu öll á tímabilinu frá því öskulagið H-4 féll þar til fyrir um 2000 árum. Yngsti hópurinn I yngsta hópnum eru hraun sem langflest eiga upptök í Heklu sjálfri eða nærri henni og ber þar mest á ísúrum hraunum, andesíti og dasíti, en nokkuð er af basalthraunum inn á milli. Elstu hraunin í þessum hópi eru ekki ýkjagömul og eru að líkindum frá því 500-600 e.Kr. Umhverfis Heklu finnast hraun úr nær öllum gosum sem orðið hafa eftir þetta og er þá miðað við gos sem skilið hafa eftir sig ösku- lög í jarðvegi. Hraunin segja þó ekki alla söguna. I jarðvegssniðum allt í kringum Heklu finnst fjöldi öskulaga sem augljóslega eru ættuð úr fjallinu. Flest eru þessi öskulög dökk eða gráleit en nokkur eru ljós eða tvílit. Sigurður Þórarins- son og Guðrún Larsen hafa kannað útbreiðslu og gerð stærstu öskulag- anna. í f. töflu eru talin helstu ösku- lög sem könnuð hafa verið og getið aldurs þeirra. ÖSKJUMYNDUN Það er alþekkt í íslenskum megin- eldstöðvum, fornum og nýjum, að eldvirkni er breytileg frá einum tíma til annars og eldstöðvarnar ganga í gegnum ákveðna þróun. Stærsti við- burður þessarar þróunar er myndun öskju. Þá síga eldstöðvarnar inn í sjálfar sig, venjulega í kjölfar mikilla gjóskugosa. Slíkar öskjur eru í lang- flestum megineldstöðvum sem þekkt- ar eru. I kjölfar stórgoss í Monte Somma á Ítalíu, árið 79 e.Kr., myndaðist askja. Þá hurfu in.a. borgirnar Poinpei og Herkúlaneum undir gjóskuhlaup. 183
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.