Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1992, Side 74

Náttúrufræðingurinn - 1992, Side 74
Jón Jónsson Um bólstraberg og tilheyrandi INNGANGUR Um bólstraberg hefur nokkuð verið bæði rætt og ritað hér á landi, svo ætla má að flestir þekki nú þá berggerð enda er hún næsta venjuleg, einkum innan gosbeltisins. Um uppruna þess og myndunarmáta mun nú varla leng- ur deilt. Pví dæmigerða bólstrabergi fylgir jafnan bólstrabrotaberg. Nafnið skýrir sig sjálft, en hér verður bólstra- berg notað um myndunina í heild. Nokkuð er það sem þessum myndun- um fylgir en lítið hefur, svo ég viti, verið fjallað um, en það er Ijósleitt eða hvítt, fínt efni sem jafnan er milli bólstra og bólstrabrota og fyllir oft bilið milli bólstra í berginu. BÓLSTRABERG í GARÐABÆ Við jarðfræðikortlagningu höfuð- borgarsvæðisins 1954 kom í ljós að bólstraberg og/eða bólstrabrotaberg kemur fram á ströndinni meðfram Arnarnesvogi, svo sem sýnt er á korti sem út kom 1958 (Tómas Tryggvason og Jón Jónsson 1958). Síðar hefur komið í ljós að sama myndun er undir allri byggð í Garðabæ þótt víða sé hún undir grágrýtisþekju, sem þó er hluti af sömu myndun. Þegar Reykjanesbraut var lögð á ár- unum 1983-1984 var sprengt gegnum hæðardrag skammt vestan við Vífils- staði. Neðst og uppeftir sniðinu, sem við það opnaðist, er bólstraberg og bólstrabrotaberg mest áberandi, en ofan á grágrýti í lögum, forn hraun, sem runnið hafa á þurru landi. Vestan megin vegarins sést þetta best og að bólstrabergið fer yfir í venjulegt grágrýti (1. mynd). Það er þar í þunn- um (0,7-l,2 m) lögum sem hallar um nokkrar gráður norður á við og mynd- ar lítið hallandi skálög (foreset bed- ding). Af þessu er ljóst að þetta hefur ekki orðið til undir jökli og ennfremur að hraunið sem þessi lög myndaði hef- ur komið sunnan að, runnið út í vatn og náð þarna að fylla hluta þess upp fyrir yfirborð og eftir það runnið á þurru. Skal nú vikið að því ljósa efni sem fyllir rúm milli bólstra og holur í berg- inu. Yfirleitt virðist hafa verið út frá því gengið að um væri að ræða annað tveggja: jökulleir eða myndbreytt gler (devitrification) úr glerhúð þeirri sem er umhverfis bólstrana. Til þess nú að huga nokkru nánar að því ljósa efni sem áður var nefnt og er svo áberandi í þessu sniði var grafið inn milli bólstra og steina, fínasta efn- ið tekið, siktað frá og undirbúið fyrir athugun í smásjá. Sá undirbúningur var í því fólginn að efnið var soðið í vetnisperoxíði (H202), skolað vel í eimuðu vatni, látið setjast til í bikar í rúma klukkustund eða svo. Næst var svo varlega hrært upp í þessu með glerstaf, dropar settir á glerplötu og látnir gufa þar hægt upp. Þegar þetta var svo skoðað í smásjá með 250-600- Náttúrufræðingurinn 61 (3-^1), hls. 216-218, 1992. 216
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.