Náttúrufræðingurinn - 1992, Page 102

þá skel. Um það bil ársgamlar yfirgefa
þær þennan setstað sinn með því að
losa spunaþræðina og setjast á botn-
inn.
Aldur og vöxtur hörpudisks hefur
verið ákvarðaður af vaxtarbaugum á
yfirborði skeljanna og í ljós hefur
komið að meðalstærð eftir aldri getur
verið breytileg eftir svæðum og dýp-
inu sem hann hefur vaxið á (Hrafnkell
Eiríksson, 1986). Vöxturinn er yfir-
leitt hægur, 8-10 mm á ári fyrstu 5-6
árin, en síðan dregur verulega úr hon-
um. Erfitt er að geta sér til um há-
marksaldur hörpudisks en sjaldgæft er
að finna skeljar stærri en 10-12 cm á
hæð, en þær gætu verið um 20 ára
gamlar.
Ræktun disktegunda í heiminum
hefur aukist gífurlega s.l. 10 ár. Or-
sökin er meðal annars fullnýting eða
ofveiði á ýmsum þeirra. Þegar svo er
komið verður afrakstur úr stofnunum
í mörgum tilfellum ekki aukinn nema
með eldi. Rannsóknir á skeldýrum
hafa sýnt að ræktaðir einstaklingar
vaxa mun hraðar en villtir og að gæði
þeirra eru meiri, þar sem þeir hafa
þynnri skeljar og meira kjötinnihald.
Japanir eru mesta ræktunarþjóð
heims og rækta þeir mest af japans-
diski (Patinopecten yessoensis). I Evr-
ópu eru það aðallega tvær tegundir
sem veiddar hafa verið og á síðari ár-
um ræktaðar, risadiskur (Pecten max-
imus) og maríudiskur (Pecten opercu-
laris). Tækni Japana, sem er frekar
einföld, hefur verið notuð við ræktun
í Evrópu með ágætis árangri. Byggist
hún á því að lirfum er safnað í náttúr-
unni í þar til gerða safnara eða þær
ræktaðar í eldisstöðvum. Þegar þær
hafa náð ákveðinni stærð er þeim
komið fyrir í ræktunarbúrum á æski-
legu dýpi úti í sjó til framhaldsræktun-
ar. Eftir ár í ræktunarbúrunum eru
skeljarnar grisjaðar og þeim komið
fyrir á ný í búrum eða á sjávarbotni
þar sem þær vaxa upp í sláturstærð.
Stór kostur við diskaeldi er að ekki
þarf að fóðra dýrin sem eru í búrum
eða söfnurum úti í sjó.
Hörpudiskurinn (Chlamys island-
ica) er lang útbreiddasta og stærsta
tegund diskaættarinnar hérlendis og
sú eina sem er áhugaverð fyrir Islend-
inga með tilliti til ræktunar. Þær rann-
sóknir sem hér er greint frá eru hluti
tilraunaeldis á hörpudiski, þar sem
lirfum var safnað í sjónum og þær síð-
an ræktaðar áfram í eldisbúrum þar til
ákveðinni stærð var náð.
Ef safna á lirfum hörpudisks er
nauðsynlegt að þekkja kynþroskaferli
og hrygningartíma dýranna. Einnig er
nauðsynlegt að vita hversu langan
tíma lirfurnar eru sviflægar áður en
þær setjast, til að hægt sé að koma
söfnurunum fyrir í sjó á réttum tíma.
Staðsetning safnaranna skiptir einnig
máli, því mikilsvert er að koma þeim
fyrir á því dýpi þar sem lirfurnar halda
sig aðallega. Gerð lirfusafnaranna er
mikilvæg, þar sem nauðsynlegt er að
safna sem flestum lirfum. Safnararnir
eiga að virka sem gildra, þar sem lirf-
urnar komast inn, setjast á undirlag
og festa sig með spunaþráðum, en
komast síðan ekki út aftur þegar þær
losa þræðina og gera sig líklegar til að
flytja sig úr stað.
EFNI OG EFNIVIÐUR
Hörpudiski var safnað með plógi
vestan við Stykkishólm í Breiðafirði í
júlí 1988. Einstaklingar, 70-80 mm háir,
voru valdir úr veiðinni og þeim komið
fyrir í búrum á 20 m dýpi í grennd við
söfnunarstaðinn (65°03'N, 22°51'V).
Notuð voru 30 búr og voru 20-25 ein-
staklingar í hverju búri. Um það bil
mánaðarlcga, frá ágúst 1988 til ágúst
1990, var eitt búr tekið upp og tæmt.
Sólarhring seinna voru kynkirtlar dýr-
244