Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 3

Skólastjóri, kennarar og nemendur i báðum deildum Samvinnuskólans siðastliðhin vetur.
30 ÁRA STARF SAMVINNUSKÓLANS
Eftir JÓNAS JÓNSSON skólastjóra
i.
Á íslandi er samvinnufræðslan svo að segja jafngömul
kaupfélögunum. Það liðu ekki nema nokkur missiri frá
því að Kaupfélag Þingeyinga var stofnað og þar til einn
af stofnendunum, Jón Jónsson, sem síðar var kenndur við
Múla, fór um vestur hluta Suður-Þingeyjarsýslu og fræddi
bændur um tilgang og stefnu hins nýstofnaða kaupfélags.
Árið 1895 ákváðu nokkrir af helztu forgöngumönnum
kaupfélagsins að stofna tímarit um samvinnumál, og gerð-
ist Pétur Jónsson á Gautlöndum ritstjóri þess. Tólf árum
síðar byrjaði Sambandið að gefa út það tímarit, sem nú
heitir Samvinnan, undir ritstjórn Sigurðar Jónssonar í
Yztafelli. Nokkrum árum síðar tók Sigurður Jónsson sér
fyrir hendur, á vegum Sambandsins, að fara vetur eftir
vetur um bæi og byggðir landsins til að halda fyrirlestra
unr samvinnumál. Veturinn 1915—16 héldu þeir Hall-
grímur Kristinsson og Sigurður Jónsson nokkurra vikna
samvinnunámsskeið á Akureyri. Komu þangað margir
vel undirbúnir og þroskaðir menn, sem síðan hefir gætt
mikið í félagsmálastarfsemi í landinu. í þessum hóp voru,
auk margi'a annarra nrerkra og efnilegra manna, Erlingur
Friðjónsson, Guðmundur Vilhjálnrsson, Jón Árnason, Jón
Guðmundsson frá Gufudal og Þórólfur Sigurðsson frá
Baldursheimi. Sýndi þessi viðleitni samvinnumanna, að
þeir töldu, að saman þyrfti að vefa lrugsjón og hagspeki,
andlega starfsemi og fjárlragsleg bjargráð. Ef til vill sýnir
ekkert betur styrk bændamenningarinnar í landinu á þess-
um tíma heldur en sá vakandi áhugi fyrir menningarhlið
samvinnustefnunnar, sem hvarvetna kom fram á tímabili
pöntunarfélaganna.
II.
Eftir að ég settist að í Reykjavík haustið 1909, sendi ég
Sigurði Jónssyni af og til ritgerðir um samvinnumál í tínra-
rit kaupfélaganna. Tók ég þar að vekja máls á því, að ef
samvinnan á íslandi ætti að njóta sín, eins og þörf þjóð-
arinnar krefði, þá mundi ekki verða komizt hjá að efna til
skipulegrar samvinnufræðslu, bæði fyrir félagsmenn og
væntanlega starfsmenn kaupfélaganna. Jón Árnason, sem
hafði kynnt sér samvinnumál Dana, þar á meðal fræðslu-
starfsemi þeirra, tók í sama streng í ritgerð í Tímariti kaup-
félaganna. Ég hafði í huga fyrirmyndir úr enskum skólum,
þó að bændum væri þar ekki kennd samvinnufræði. Jón
Árnason hafði aftur á móti kynnt sér aðferðir bændanna á
Jótlandi í sambandi við uppeldi kaupfélagsleiðtoga. Þess-
um ritgerðum var vel tekið, því að hugur samvinnumanna
stóð um þessar mundir til stóraukinna framkvæmda. Árið
1906 hafði Hallgrímur Kristinsson breytt pöntunarfélagi
Eyfirðinga í kaupfélag með ensku sniði. Tók félagið stökk-
breytingu við þessar aðgerðir og varð í þessu efni fyrirmynd
flestra annarra pöntunarfélaga. Árið 1914, fáum vikum
áður en stríðið brauzt út, fór Hallgrímur Kristinsson til
3