Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 24

Marteinn Marteinsson lyftir olnbogunum af borðinu, grípur undir
það og nær í bolla og undirskál. Hann tekur um kranann á katlin-
um, og brúnt kaffið streymir í bollann. Svo tekur hann sykurkar og
litla rjómakönnu og lætur á bakka. Hann er kominn hálfvegis fram
lijá borðinu, þegar hann hikar og snýr sér við. Hann beygir sig og
nær í tvö vínarbrauð og lætur á undirskálina. Svo gengur hann hratt
og hreykinn fram og til mannsins, lætur þetta á borðið og segir: „Já,
hann er blautur úti, Þórður.“
Þórður Klakan er seztur. Hann lítur um borðið, augun staðnæmast
rétt í svip við vínarbrauðin, hikandi og óviss, svo gýtur hann þeim
til Marteins, sem gengur liratt og mjúklega inn fyrir borðið, svo lætur
hann sykurinn í bollann og sötrar kaffið.
Þórður Klakan er rúmlega miðaldra. Hann er meðalmaður á hæð,
en mjög þrekinn, axlirnar eru breiðar og beinar. Höfuðið er stórt og
mikið, ennið hátt og bjart, augun hrein og heiðblá, nefið er beint,
en nasirnar nokkuð opnar. Hakan er sterk, en varirnar máttlitlar,
efri vörin lítil, neðri vörin stór. Annar handleggurinn hvílir hálf-
krepptur á borðinu, en hin höndin heldur um bollann. Baugl'ingur
og litlifingur eru krepptir inn í lófann.
Marteinn Marteinsson styður báðum olnbogununt fram á borðið
— og starir út í rúðuna. Regnið streymir um hana, þungt og reglu-
lega. Hann tyggur svart skeggið óaflátanlega, gýtur þó augunum við
og við hálfspyrjandi til Þórðar Klakan, þar sem hann situr, umkomu-
laus, með bollann við varirnar og vínarbrauðið milli tannanna. .. .
Það er eins og að Marteinn sé að bíða eftir einhverju....
Þórður Klakan er að ljúka við vínarbrauðin. Hann tekur síðustu
molana með fingurgómunum af undirskálinni og sleikir af þeim. Svo
lagar hann sig, ræskir sig og lítur djarflega upp. Hann lítur um
stofuna og segir svo kaldranalega, og eins og út í loftið:
„Mikið andskoti er kaffið alltaf gott lijá þér. Maður gæti alveg
lifað á þessu kaffi þínu, Marteinn." Svo þegir hann eina stutta stund
og segir svo hlæjandi: „Nú ertu búinn að plata ofan í mig vínar-
brauði. Ég bað ekki um þau.“
Svo fálmar hann í vasa sína: „Hérna eru fimmtíu aurar fyrir kaff-
inu, vinur kær. Það er allt og sumt.“ Um leið og hann segir þetta síð-
asta, verður stundar þögn....
£n svo kemur hreyfing á Martein, sem hangir fram á borðið. Bros
færist yfir allt andlitið og efri vörin með svörtu skegginu titrar. Nú
er hann glaður: „Það er alveg prýðilegt. Menn eins og þú borga
alltaf, og þó að þeir borgi ekki, þá er allt í lagi með það.“ Hann
gengur fram fyrir borðið og staðnæmist svo hjá Þórði Klakan. Hann
styður annarri hendi undir vanga:
„Ekki lifir maður á ykkur, þessum molakaffismönnum og heila-
brotahetjum. Þeir, sem yrkja, eiga aldrei
eyris virði. Það verður að hafa önnur úti-
spjót. Maður lætur bara helvítis auðvaldinu
blæða.“
Þórður Klakan rétti sig í baki, augun
verða fráhverf, hvarmarnir kiprast, og hörku-
svipur kemur á munninn.
„Þú segir það, Marteinn, og ætlar þér
sjálfum að verða auðvald, ert svona smátt
og smátt að undirbúa það, framtakssamur
karl, ekki við eina fjölina felldur, hefur
nokkur spjót úti. Við liérna í kaffinu erum
bara umgerðin utan um, ramminn."
Marteinn skellihlær, svo að loftið titrar.
„Ekki skil ég, að ég verði nokkru sinni
auðvaldssinni, lagsmaður, en hitt er annað
mál, að ég krafsa, meðan nokkuð er að krafsa,
nógu margir liggja í svaðinu samt. Finnst
þér, að ég hafi fé af þeim, sem hér njóta
molakaffis? Eða er ég hrokagikkur, eins og
þeir stóru í hinum hverfunum? Leita ekki
margir til mín?“
„O — ég er ekki á neinn hátt að dæma þig,
en ég sé, — ég sé. Ég hef alltaf haft skarpa
sjón. Mér kemur ekkert við, hvernig hver og
einn lií'ir. Þeir, sem eru vinir rnínir, eru það,
hvernig sem þeir basla —“
„Já, Þórður, þú ert alveg sérstakur maður, það lief ég lengi vitað,
og það vita allir, þú ert ekki landskunnur hagyrðingur fyrir ekki
neitt. En ég segi þér alveg satt, að allir keppa að því að komast upp
úr skítnum og allir eru tilbúnir að beita hvaða ráði sem er til þess
að geta það. Hvað heyrir þú fólkið hérna í Skuggahverfi ræða mest
sín á milli? Allir tala um að komast burtu, nú vilja allir byggja yfir
sig í Sólheimum, flytja burt héðan úr leiguhjöllunum og eignast
eigin kofa. Þetta er fyrsta stigið. Þá dreymir ekki um að komast í
hin hverfin, nei, ekki svo liátt, aðeins í Sólheima. Eg byrjaði, spurði
hvorki kóng né klerk, byrjaði bara að grafa og svo að byggja úr
gömlum orgelkössum og stolnum spítum. Og húsið er komið upp. Eg
byrjaði bara sérðu, átti ekki nokkurn skapaðan lilut, þetta var hrein
vitleysa, ég veit varla, hvað ég var að hugsa. Ef til vill hugsaði ég
bara sem svo, að ekkert gerði til, þó að eg græfi — liitt gæti þá kann-
ske komið á eftir — og jrað kom. Eg man það, að þegar ég hóf eitt
verk, vissi ég ekki nokkuð ráð, hvernig ég ætti að geta hafið hið
næsta. Heldurðu kannske, að ég hafi átt sement, sand eða möl í
kjallarann, þegar ég byrjaði að grafa? Nei, ekki aldeilis. Eg átti ekk-
ert. Heldurðu, að ég liafi átt grindina ofan á kjallarann, þegar ég
var búinn að steypa hann? Nei — langt í frá. Það liðu tveir mánuðir
án þess, að ég sæi nokkuð ráð til að ná í efnið í grindina. — Svona er
það, skáld gott. Hvern fjandann gerir til, þó að maður verði svo allt
í einu alveg strand? Þegar þar að kemur, gef ég heiminum einn sölva-
bita með fingrunum, skelli í góm og lilæ. Það er úr engum söðli að
detta. ..."
„En þú ert kominn á strik — og — bakdyrnar á kvöldin.
Þórður Klakan hlær ekki. Það er ekki vottur af brosi á vörum hans.
Hann lítur köldum, bláum augum á Martein.
En Marteinn hlær og snýr snögglega upp á efrivararskeggið:
„Það eru ekki nema heldri menn, sem heimsækja mig bakdyra-
megin. Þú kemur forstofumegin, tja, heldri menn sagði ég, það er
vitanlega vitlaust orð. .. . Gylltur skríll kemur bakdyramegin. Hann
jrykist of fínn til að koma inn um sömu dyr og þú og hinir. Heldurðu
kannske, að maður þurfi ekki að hafa eitthvað til þess að traktera
liann á? Annars hélt ég ekki, að þú... . “
„Nei. Eg geri það heldur ekki. Eg vildi gjarnan mega njóta trakt-
eringa hjá þér þeim mcgin líka. Það var ekki það. Eg vildi aðeins
sýna þér fram á, að þú ert kominn á strik, að þú hefur fengið pen-
ingaþefinn í nasirnar og rennur á lyktina, eins og hinir — hvert sem
hún fcr með þig.“
„Nei, nú jrykir mér týra, þú talar við mig eins og ég talaði við
burgeisana, þú auðvaldssinninn og íhaldsjaxlinn. Jæja, vinur, við
skiljum hvor annan. Nú sæki ég meira kaffi í könnuræfilinn." —
24