Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 29

Halldór Sigfússon
(1927—1929):
Á höfuðvirkið
falla?
,,Finn eg afl að farið er“
TjRJÁTÍU ÁR, það er kynslóðin, einn orrustudagur í lífi þjóðar.
f Þá er gott að nema staðar, líta um öxl og svo fram, liugsa í
mannsævum. Fyrst er að liuga í val og kanna lið, herbúnað, svo raða
fylkingum til atlögu.
Fyrir þrem tugum ára er þjóðin 92 þúsundir; þá búa í sveitum
landsins 54 þúsundir, eða 3/5 hlutar; 16 þúsundir í Reykjavík.
Nú eru brátt í landinu 150 þúsundir. Hvernig skiptast þær?
þeirra frumkvæði og atfylgi.
í bæjunum flestum hefur þróunin orðið miklum mun
hægari, einkum Reykjavík. Þetta hefur orðið tilefni mik-
illar og harðrar gegnrýni, sér í lagi á hendur verkamönn-
um. Það hefur verið talið sanna einsýni þeirra í félags-
málum og hagsmunabaráttunni yfirleitt. Það hefur verið
túlkað þannig, að þeir hugsuðu ekki um annað en að
sprengja upp kaupgjaldið, en athuguðu hitt minna, hvað
þeir fengju raunverulega fyrir kaup sitt. Enda væru afleið-
ingarnar í samræmi við það. Þeir töpuðu úr annarri hend-
inni því, sem þeir ynnu með hinni, vegna þess að þeir
hefðu enga íhlutun um vöruverðið. Þetta hefur lengi og
víða verið of mikill sannleikur, en hann á ekki fyrst og
fremst rætur sínar í lítilli samvinnuhneigð verkamanna
eða svokölluðu vanmati þeirra á samvinnuhreyfingunni.
Þeir hafa lengi skilið vel gildi samvinnu í vet'zlun. En það
var ógæfa þeirra lengi fram eftir, að forustumenn þeirra í
verklýðshreyfingunni voru engir samvinnumenn. Um það
er Reykjavík átakanlegt dæmi. Skal það ekki rakið nánar
hér. Aðeins á það bent, að þá fyrst, þegar verkamenn
sjálfir liófu pöntunarstarfsemi sína í Reykjavík upp úr
1930 meira og minna í trássi við þáverandi forustu verk-
lýðshreyfingarinnar, var lagður grundvöllur að heilbrigðu
og eðlilegu kaupfélagsstarfi í höfuðborginni. Þessi litlu
pöntunarfélög urðu síðan vísir að Kaupfélagi Reykjavíkur
og nágrennis (Kron). Þróun þess hefur orðið örari heldur
en sennilega nokkurs annars kaupfélags í landinu. Um
1930 var engin samvinnuverzlun, sem nefnandi var því
nafni, á hinu gamla félagssvæði Kron — Reykjavík og
Reykjanesskaga. Nú mun vörusala kaupfélaganna á þessu
svæði nema ca. 30 millj. króna á ári og muni vera stórum
mun meiri, ef ekki væri vöruskorturinn og hin rangláta
skipting innflutningsins.
Mér finnst þetta dæmi frá Reykjavík sanna mjög vel
mikinn og víðtækan skilning verkamanna á gildi samvinn-
unnar. Og mér finnst það vera eins konar fyrirheit um það,
að í framtíðinni muni hlutur verkamanna ekki eftir liggja
í samvinnustarfinu.
Ingólfur Gunnlaugsson.
Sextíu þúsundir í Reykjavík, aðrar sextíu í kaupstöðum og þorp-
um.
En í öllum sveitum þrjátíu þúsundir.
Þar sem sveitirnar áttu áður 3/5 hluta landslýðsins eiga þær nú 1/5
hluta.
Gagnvart lieildinni hafa styrkleikahlutföllin því breytzt þannig frá
því sem áður var, að þeir sem í sveitinni búa hafa glatað tveimur
þriöju hlutum af félagslegum mætti sínum, miðað við íbúatöluna.
Það er: Þeir eru orðnir félagslegir öryrkjar að tveimur þriðju hlut-
um, halda eftir aðeins þriðjungi orku.
En örorkan er meiri.
Breytingar á íbúatölunni segja aðeins hálfa sögu.
Það sem hér skiptir máli, fyrir fjárhagsafkomu og félagslegan styrk
er fólkið á starfsaldri, starfsþjóðin.
Fólkið á starfsaldrinum er tiltölulega miklu færra nú í sveitum en
bæjum, börn og gamalmenni fleiri.
Sé börnum og gamalmennum sleppt, ef við aðeins tökum starfs-
þjóðina, verður hlutfallið milli sveitanna og heildarinnar miklu lægra
en 1/5 hluti, mun vera um 1/7.
Það mun því ekki vera of í lagt að örorkan sé metin ekki 2/3 hlut-
ar eins og breytingin á íbúatölunni segir til, heldur 3/4 hlutar, þeg-
ar við starfsþjóðina er miðað.
-------Virðum þessi þrjátíu þúsund fyrir okkur, sex þúsund bænd-
ur og konur þeirra, og í fylgd með þeim börn, gamalmenni og ýms-
ir vanfærir til orrustunnar. En hvar eru ungu hersveitirnar, fólkið á
bezta aldrinum, það sem getur skapað ný lífsskilyrði, haldið uppi fé-
lagslífinu, þeir sem eiga að erfa landið, halda áfram baráttunni? Ein-
mitt úr þessum árgöngum er minnst eftir, fólkið á herskyldualdrinum
horfið, það er gengið á mála annars staðar. Vítt um sveitir eru það
elliheimili og barnahæli sem auga mæta.
Við sjáum aukna fækkun framundan. Með hverju ári sem líður
breytast hlutföllin sveitunum í óhag, örar en fyrr. Orsakirnar fyrir
liðsfækkuninni eru ekki aðeins allar sömu og áður, heldur aukast þær.
Afleiðingin eykur á orsakirnar, flótti leiðir af flótta. Með burtflutn-
ingnum vex einangrunin, fábreytnin, skortur á félags- og skemmtana-
lífi; möguleikar skerðast til allra hluta sem ungt fólk girnist.
Við sjáum bændastéttina og fólkið sem í sveitum býr halda áfram
að vera hraðminnkandi hluti þjóðarheildarinnar, líkjast lömunar-
sjúklingi þar sem magnleysið ágerist.
Þegar sveitabóndinn horfir nú um öxl yfir þriggja áratuga orrustu-
dag er það þetta sem hann verður fyrst að glöggva sig á: Til félags-
legrar sóknar og varnar gagnvart heildinni og andspænis öðrum
stéttum hefur hann glatað þrem fjórðu hlutum af afli sínu, hann er
félagslegur öryrki með fjórða hluta orkunnar móts við það sem áður
var.
Til þess að gera félagslega vanmættið átakanlegra er bóndinn einn-
ig þeim dómi ofurseldur að fara öfugt að við allar aðrar stéttir, haga
félagsmálastarfseminni samkvæmt því ferðalögmáli beiningalýðs að
dreifa hópnum í allar áttir í þeirri von að þá áskotnist helzt eitthvað.
Meðan sveitabúar stunda þessa pólitísku förumennsku, skipa aðrir
hagsmunahópar sér í þétta fylkingararma, sem allt svignar fyrir. Þar
sem allir hinir sækja fram með vaxandi þrótt, í brynju samtakamáttar
og einingar, mætir bóndinn í förumannskufli — og með síauknum
hrumleika.
Slitið móttak á gjörð
BÓNDINN HEFUR MISST þrjá fjórðu afls, starfsorkan og félags-
mátturinn einn fjórði þess sem dður var, móts við aðrar stéttir.
Onnur aðstæða hefur einnig breytzt.
Á kreppuárunum fyrir stríð, stríðsárin og síðan, hefi eg, sem þetta
skrifa, búið i gömlu, fjölmennu verkamannahverfi reykvísku, þar
sem miðaldra fólkið margt eða flest hefur flutt úr sveit, liaft þaðan
í veganesti velvild til sveita og sveitamanna, kunnugleika á högum
þeirra — og löngun til sveitafæðu.
A kreppuárunum sé eg 250.00 króna mánaðartekjur verkamanna-
fjölskyldunnar skiptast til þriðjunga milli húsaleigu, innlendu vör-
unnar og annarra útgjalda. Á þessum árum var húsaleigan höfuð-
óvinurinn, sem gleypti þriðjung teknanna, varnaði fólki að stofna
29