Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 6

V.
Haustið 1919 tók Samvinnuskólinn til starfa sem tveggja
vetra skóli. Voru nemendur misjalnt undirbúnir, og luku
þeir sér af á einum vetri, sem meiri höfðu skólagönguna.
Lítið var um liúsrúm í bænum og erfitt um kennslulier-
bergi. Iðnskólinn átti þá hús sitt við Lækjargötu, en
kennsla iðnnema fór aðallega fram á kvöldin, en nokkur
húsakostur auður f'yrra hluta dags. Leituðu forráðamenn
Samvinnuskólans til eigenda Iðnskólans og fengu þar
leigðar tvær kennslustofur fyrra hluta dags. En engin
aðstaða var þar fyrir nemendur Samvinnuskólans á öðrum
tímum, því að þá þurftu eigendur hússins að hat'a af því
full afnot til sinna þarfa. Þróun samvinnumálanna var svo
hraðfara, að búið var að ákveða skólastofnun, án þess að
í lyrstu hefði verið hægt að tryggja ákveðið húsnæði.
Samvinnumenn höfðu um þessar mundir kaffikvöld í
gildaskála einum í miðbænum. Sóttu þangað til fundar
eldri og yngri menn. Þar komu forkólfar samvinnumál-
anna, Hallgrímur Kristinsson, Sigurður í Yztafelli, Sveinn
Ólafsson í Firði, Þorleifur Jónsson í Hólum, Þorsteinn M.
Jónsson úr Borgarfirði eystra, Tryggvi Þórhallsson, Guð-
brandur Magnússon og margir yngri menn. Var yfir þess-
um samkomum hressandi og frjálsmannlegur blær. Sam-
eiginleg áhugamál mynduðu við skjóta kynningu brú
milli manna á öllum aldri. Á einum þessum fundi var
rætt um húsleysi Samvinnuskólans. Þá kastaði Eggert
Jónsson frá Nautabúi fram þeirri bendingu, að á Akureyri
væri til sölu gott og mikið hús, sem flytja mætti suður og
gera að skóla og heimavist fyrir samvinnumenn. Hér var
um að ræða Hótel Akureyri. Það var glæsilegt stórhýsi,
byggt úr sterkum, norskum plönkum, og að öllu leyti hið
vandaðasta. í kaupstaðnum hafði byggðin færzt norður
á Oddeyri og Torfunefið, svo að hið myndarlega gistihús
stóð nú nálega yfirgefið og lítt notað í Akureyrarbæ. Menn
urðu hrifnir af þessari tillögu, enda myndi Jrað hafa verið
mikið happ fyrir skólann, að fá svo prýðilegt og rúmgott
skóla- og heimavistarhús. Ef til flutnings hefði komið,
myndi liafa hentað bezt að reisa það í útjöðrum bæjarins.
Hallgrímur Kristinsson var að vísu djarfur, en jafnframt
varfærinn. Hann skildi manna bezt Jrörf skólans og sá
glögglega, hve mikill ávinningur væri að geta myndað
þvílíkt skólaheimili. En Sambandið var líka heimilislaust,
og stjórn Jness var á góðum vegi með að reisa mikla skrif-
stofubyggingu við Sölvhólsgötu. Forstjórinn taldi Sam-
bandinu ofurefli að reisa í einu tvö stórhýsi. En hann
þóttist sjá, að Sambandið og skólinn gætu um stundar-
sakir búið undir sama þaki.
VI.
Sambandið hafði keypt af Sigurði Jónssyni atvinnu-
málaráðherra mjög stóra lóð á Arnarhólstúni, sem hafði
áður fylgt bústað stiftamtmanns og landshöfðingja. Var þá
gert ráð fyrir, að járnbraut yrði lögð austur yfir heiði, og
stöðin þar sem síðar var reist Nýborg og Grænmetisskál-
inn. Sá Hallgrímur Kristinsson af framsýni sinni, að við
járnbrautartorgið yrði miðstöð verzlunar og samgangna í
bænum. Vildi hann reisa sterka og myndarlega skrifstofu-
byggingu gegnt væntanlegri járnbrautarstöð. En beztu
lóðina, á horni Ingólfsstrætis og Sölvhólsgötu, geymdi
hann til betri tíma. Þar átti á bezta staðnum að reisa hið
varanlega framtíðarheimili Sambandsins. Er sú lóð, milli
Sambandshússins og Arnarhvols, enn óbyggð. Beitti Hall-
grímur Kristinsson hér sömu framsýni eins og á Akureyri,
þegar hann keypti handa kaupfélaginu beztu verzlunarlóð
í bænum, þar sem nú er meginbygging Kaupfélags Eyfirð-
inga, en sætti sig við að langur tími liði, þar til fjárhagur
leyfði að reisa þar stórbyggingu. Nú miðaði hann Sam-
bandshúsið við að þar yrðu góð og einföld skrifstofuher-
bergi, sem ætíð mætti leigja öðrum fyrirtækjum, ef Sam-
bandið þyrfti þeirra ekki með, eftir að húsakostur þess
hafði verið stórum aukinn. Voru tveir inngangar í húsið
frá Sölvhólsgötu, og vandaðir stigar úr brúnleitum marm-
ara. Nægilega breiður gangur eftir miðju húsi á öllum
hæðum. Herbergi til beggja hliða, og stærðin miðuð við
venjulegt skipulag á skrifstofum. Þegar ekki var hægt að
flytja plankahúsið frá Akureyri til Reykjavíkur vegna
Samvinnuskólans, ánafnaði Hallgrímur Kristinsson skól-
anum þriðju hæð Sambandshússins. Skólinn fékk til um-
ráða þrjár samliggjandi stofur, sem mátti gera að einum
sal. Til hinnar handar við ganginn var íbúð skólastjóra
og kennarastofa gegnt uppgangi. Úr hverri stofu voru dyr
fram á ganginn og miðað við væntanlega notkun hússins
síðar til skrifstofustarfa. Hliðardyrnar í tvær innri kennslu-
stofurnar voru því lokaðar, nema við sérstök tækifæri.
Ekki var nema einn inngangur fyrir skólann og íbúðina.
í þessum húsakynnum svo að segja óbreyttum bjó skólinn
í rúmlega aldarfjórðung. í íbúð skólastjóra var skrifstofa,
borðstofa, gestastofa og eitt svefnherbergi. Var oft nokkuð
þröngt í Jressari íbúið, þegar fjölskyldan stækkaði. Not-
uðum við hjónin kennarastofuna nokkrum sinnum vetrar-
langt sem svefnherbergi okkar. En þar varð allt að vera í
lagi fyrir þarfir skólans klukkan 8 að morgni, þegar kenn-
arar og nemendur komu í skólann. Mikil öfund lá á veru
minni í Sambandshúsinu frá mönnum, sem voru á annarri
skoðun í landsmálum, og var oft vikið í blöðum að þeirri
óhófseyðslu, sem ég væri valdur að, en bitnaði á samvinnu-
mönnum um allt land. í einni slíkri blaðagrein voru reikn-
aðir vextir af kaupverði allrar byggingarlóðarinnar og öllu
Sambandshúsinu, og öll vaxtabyrðin talin mér til skuldar.
VII.
Heldur þótti kennurum og nemendum Samvinnuskól-
ans erfitt að vera í húsmennsku í Iðnskólanum. Var þó
góð sambúð við nemendur og kennara þess skóla, en hús-
næðið var óhentugt og húsbúnaðurinn mjög lélegur. Þegar
fór að líða á veturinn 1919—20, var búið að slétta veggi í
Sambandshúsinu og ganga fi'á ljósum og hreinlætistækj-
um. Búið var að smíða í Samvinnuskólann vönduðustu
borð og stóla, sem verið hafa í nokkrum skóla á íslandi.
Voru borðin af hentugri stærð fyrir einn mann. Bæði
borðin og stólarnir voru úr eik og vandað smíði. Varð það
því samráð kennara og nemenda í Samvinnuskólanum,
að flytja hann í Sambandshúsið, jafnskjótt og þar væri
unnt að starfa. Var í bili flutt inn í stofur, sem síðar áttu
6