Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 9

jóna innstæðu í bankareikningi sínum. Hötðu sambýlis-
menn mínir í Sambandshúsinu skipt með sér verkum á
heppilegan hátt. Hallgrímur Kristinsson hafði skapað
lieildsölu Sambandsins, sem byggði á kaupfélögum við
hverja höfn. En þeir bræður hans, Sigurður og Aðalsteinn,
höfðu í samstarfi með Jóni Árnasyni, gert hina ungu
heildsölu að öflugum og varanlegum þætti í viðreisnar-
baráttu þjóðarinnar. Meðan vinir mínir og samstarfsmenn
í Sambandshúsinu voru að færa út kvíar samvinnusamtak-
anna, með margháttuðum framkvæmdum í iðnaði og
verksmiðjurekstri, hafði ég eftir mætti unnið að því, að
víða risu miklar nýtízku skólabyggingar fyrir æskumenn
landsins. En ég hreyfði aldrei neinum óskum við Sigurð
Kristinsson um fjárframlög til byggingar vegna Samvinnu-
skólans. í þjóðmálum verður oft að hraða lausn vandamái i
á tilteknum augnablikum, til að fullnota heppileg tæki-
færi. í samvinnufyrirtækjum er ekki bylgjugangur eins og
í landsmálabaráttunni, heldur hin jafna þróun. Ég þótt.ist
vita, að forráðamenn Sambandsins myndu hafa í huga þörf
skólans, þegar þeim þætti tími kominn til framkvæmda
í því efni.
XI.
Þegar her Breta settist að hér á landi vorið 1940, reistu
þeir herbúðir sínar á öllum auðum blettum í bænum og
víða í nágrenninu. Þá fullbyggðist á skömmum tíma sú
lóð á Arnarliólstúni, þar sem fyrr átti að vera járnbrautar-
stöð. Bjó þar mikill fjöldi hermanna. Þeir lögðu undir sig
hina hálfgerðu og mannlausu þjóðleikhússbyggingu, og
stungu reykpípum út um glugga, þar sem við mátti koma.
Lagði þykkan reykjarmökk úr eldstæðum Breta yfir Sam-
bandshúsið. Á hverjum morgni höfðu fjölmennir her-
flokkar æfingar í portinu bak við húsið. Tók nú að gerast
þröngbýlt í Sambandshúsinu. Hafði Sambandið mjög fært
út kvíar á liðnum árum. Var Landsverzlunin fyrir löngu
flutt burt úr húsinu og Sambandið eitt um hituna að full-
nota til sinna þarfa tvær neðri hæðirnar og kjallarann.
En meira þurfti með, og kom þá til tals, að skólastjóri flvtti
úr húsinu út í bæ. Kom þá fyrir atvik, sem flýtti fyrit
þessari framkvæmd. Þormóður Eyjólfsson hafði þá um
langa stund verið helzti forvígismaður síldarverksmiðja
ríkisins á Siglufirði, og löngum formaður í stjórn þeirra
fyrirtækja. Hann var tíður gestur í Sambandshúsinu og
kunnugur þar öllum málefnum. Þótti honum nú orðið
erfitt um búsetu í Sambandshúsinu, í vaxandi þröngbýli
og örtröð af mörgu tagi. Hreyfði hann þessu máli við for-
ustumenn Sambandsins, að ástæða væri til að fjölskylda
mín flytti burt úr húsinu. Málið var áður komið á dagskrá
hjá þeim, en ábending Þormóðs flýtti fyrir framkvæmdum.
Beittu sambýlismenn mínir í Sambandshúsinu sér fyrir
því, að Sambandið reisti íbúðarhús fyrir skólastjóra Sam-
vinnuskólans og fjölskyldu hans, en breytti gömlu skóla-
stjóraíbúðinni í skrifstofuherbergi fyrir Sambandið. Svo
sem vænta mátti, hafði aldarfjórðungs dvöl í Reykjavík
aukið kynni manna þar á samvinnustefnunni og þýðingu
hennar. Gætti nú víða velvildar í garð Sambandsins, og
kom það á margan hátt fram í þessu húsbyggingarmáli.
Bjarni Benediktsson borgarstjóri greiddi úr ýmsum erfið-
leikum í sambandi við byggingarleyfi. Meulenberg biskup
kaþólskra rnanna gerði allt, sem í hans valdi stóð til þess
að láta Sambandið fá ágæta lóð á Landakotstúni, með mjög
vægu verði. Guðjón Samúelsson húsameistari hafði þá um
mörg ár ekki teiknað neitt hús nema fyrir ríkið. En þetta
hús bauðst hann til að teikna og sjá um bygginguna án
endurgjalds. Að fá Guðjón húsameistara Samúelsson til
að teikna hús fyrir sig er af þeim mönnum, sem skyn bera
á byggingarlist, talið jafngilda því áður fyrr, þegar Matt-
hías Jochumsson orti ljóð um dána menn. Guðjón Samú-
elsson helir þann sið, að hann lætur teikningar sínar, hálf-
gerðar og fullgerðar, liggja á teikniborði sínu, og geta
undirmenn hans og gestir þeirra gengið urri skrifstofuna
þegar hann er ekki við. Þegar það fréttist til stéttarbræðra
húsameistara, að hann væri að teikna íbúðarhús handa ein-
stökum manni, komu margir þeirra í heimsókn til að
kynna sér verkið. í hópi listamanna er hið persónulega við-
horf innbyrðis venjulega svipað og við hirð Goðmundar á
Glæsivöllum, og dómar í harðasta lagi. En í þetta sinn brá
svo við, að dómarnir voru mildir. Þótti stéttarbræðrum
húsameistara honum hafa tekizt vel, að gera húsið einfalt
og ódýrt eftir stærð, en með listrænum einkennum. Fór
vel á því, að húsameistari lékk sæmd og viðurkenningu
fyrir þessa framkvæmd sína, því að ekki var um önnur
laun að ræða. Þegar lnisið var fullgert, fengum við hjónin
hlýlegt bréf frá stjórn Sambandsins, þar sem okkur var
tilkynnt, að svo væri til ætlazt, að við ættum kost á leigu-
lausum bústað í þessu liúsi, ekki aðeins meðan ég starfaði
við Samvinnuskólann, heldur meðan við lifðum. Húsið
var vel vandað, bæði utan og innan. Var sýnilegt, að með
þessari aðgerð vildu forráðamenn Sambandsins láta sjást
í verki, að heimili okkar hjóna hafði, og þó einkum aðstaða
konu minnar í þröngbýli Sambandshússins, verið nokkuð
erfið, en jafnframt til hagsbóta fyrir það málefni, sem
unnið var að. Hinni fornu skólastjóraíbúð í Sambands-
húsinu var nú breytt í samræmi við nýjar þarfir. Gesta-
stofan gamla er nú fundaherbergi fyrir stjórn Sam-
bandsins, en borðstofan herbergi Hallgríms Kristinssonar.
Eru þar geymd húsgögn hans, nokkuð af bókasafni hans og
einstakir munir, sem minna á hann. Þegar dró að stríðs-
lokum, var ákveðið að hækka Sambandshúsið, svo að það
yrði fjórar hæðir, og flytja Samvinnuskólann þangað, en
nota gömlu skólastofurnar eins og Hallgrímur Kristinsson
hafði upphaflega gert ráð fyrir, sem skrifstofuherbergi.
Var byrjað á þessari breytingu í forstjóratíð Sigurðar Krist-
inssonar, en verkinu lokið undir forsjá Vilhjálms Þór. Við
þessa breytingu fékk skólinn meira húsrúm. Eru kenslu-
stofur þrjár samliggjandi, en skilrúm á milli, sem fella má
út að veggjum, þegar með þarf, og gera úr stofunum einn
mjög rúmgóðan sal. Hefir Sambandið þar hinn bezta
fundarsal, þegar aðalfundir eru í Reykjavík. Gangur er
meðfram skólastofunum, en breiðar svalir úti fyrir. Er sú
tilhögun eftir fyrirmælum skipulagsnefndar, og algerlega
óþörf, að því er snertir birtu í húsið, en kemur sér vel
fyrir skólann. Geta nemendur farið út á svalir milli
kennslustunda, í stað þess að fara niður fjóra stiga og koma
aftur í tæka tíð. Má segja, að þessi húsakynni séu mjög
9