Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 22

Páll Diðriksson
(1920—1921):
Samvinnan
og bændastéttin
\TAGGA SAMVINNUNNAR hér á landi stóð meðal
bændastéttarinnar. Ekki var það nein tilviljun, heldur
rökrétt aíleiðing — annars vegar af eðli og anda þessarar
merkilegu félagshreyfingar, en hins vegar vegna þeirra
menningarlegu skilyrða, sem óhjákvæmilega eru til slíks
félagsskapar.
Samvinnufélagsskapurinn grundvallast á frjálsum og
réttlátum samskiptum manna til bættra lífskjara, meiri
menntunar og manndóms, þar sem eignarréttur og frjáls
athöfn eru í heiðri höfð, en skefjalausu ofurvaldi fjár-
magnsins hnekkt, og jafnframt leitazt við að jafna aðstöðu
manna í lífsbaráttunni með félagslegum umbótum.
Til þess að unnt sé að feta þessar leiðir, verða félagsmenn
í samvinnufélagi að hafa til að bera allmikla félagshyggju
ásamt sæmilegri menntun.
A þeim tíma, þegar fyrsta samvinnufélagið var stofnað
hér landi, voru blátt áfram ekki til þau menningarlegu
skilyrði, sem til þess þurfti, nema meðal bændastéttar-
innar.
Reykjavík, sem á þeim tíma getur raunar talizt eini kaup-
staður landsins, er byggður upp af íhaldssamri embættis-
Hvað sem því líður, þá munu menn telja það athyglis-
vert, að á þessu skólaafmæli ber um leið að minnast 30 áia
skólastjóraafmælis Jónasar Jónssonar, sem einnig mun hafa
verið einn af ákveðnustu hvatamönnum þess, að skólinn
var stofnaður. Frá upphafi til þessa dags hefur Jónas Jóns-
son mótað starfsemi skólans á þann hátt, að samvinnumenn
munu lengi minnast með þakklæti. Hér koma menn við
sínum tímabundna malikvarða. Hver og einn veit, að sá
maður hefur ekki innheimt sín daglaun að kvöldum, sem
hefur tckizt að vinna farsælt 30 ára starf til eflingar góðu
málefni, sem varðar jafnr nútíð og framtíð.
Á þessu 30 ára afmæli Samvinnuskólans þakka sam-
vinnumenn Jónasi Jónssyni og hans mörgu góðu samstarfs-
mönnum við skólann fyrr og síðar. Þeir minnast skólans
með ánægju og þakklæti fyrir það, sem hann hefur afrekað
á liðnum árum, og óska honum góðs gengis fram í ókomna
tímann og gleðjast yfir því, að hann er í öruggum höndum
og þann veg að honum staðið, að framtíð hans er tryggð.
Á þennan hátt hygg ég, að fjöldi samvinnumanna hafi
hugsað til skólans á þessu afmæli hans, en svo hefur önn
og viðfangsefni dagsins beint huga þeirra að öðru.
Samt er það stór hópur, sem hefur ástæðu til að nema
lengur staðar við þessi tímamót, og það eru eldri og yngri
nemendur skólans. Þeir staldra við og láta hugann dvelja
um stund við hið liðna. Þeir hafa margs að minnast frá
mannastétt og kaupmannastétt, fáeinum iðnaðarmönnum
og öreiga tómthúsmönnum. í öðrum þorpum landsins er
kaupmaðurinn uppistaða, og er hann jafnframt útgerðar-
maðurinn. Utan um hann standa öreiga verkamenn, sem
draga fram lífið af þeim molum, sem kaupmaðurinn réttir
þeim fyrir vinnu þeirra til sjós og lands.
Þegar á þetta er litið ,er það ekki undarlegt, að það skyldi
verða hlutskipti bændanna að hefja inerki samvinnunnar
í landinu. Til þess liggja rökin tvenn og þrenn.
Algerlega ómenntuð öreigastétt getur aldrei skapað fé-
lagslegar umbætur. Til þess skortir bæði andlega og etna-
lega aðstöðu. Sérréttindastéttir, eins og kaupmenn og
embættismenn þess tíma voru, gangast aldrei fyrir félags-
legum umbótum, sem veikja þeirra eigin sérhagsmuni. Það
hlaut því að verða bændastéttin, sem merkið bæri fram í
fyrstu.
Saga okkar frá þjóðveldistímanum vitnar um þjóðmenn-
ingu, sem var þess megnug að skapa og viðhalda lýðfrjálsu
þjóðfélagi um nokkrar aldir. Þessi menningarverðmæti
varðveitti íslenzka bændastéttin, þrátt fyrir margra alda
kúgun, á næstum ótrúlegan hátt. Þingeyskir bændur stóðu
þar í fremstu röð. Þeir stóðu öðrum íslenzkum stéttar-
bræðrum sínum nokkru framar að almennri menntun og
þroskaðri félagshyggju, enda voru þeirra í hópi nokkrir af-
burðamenn að gáfum og menntun, sem fylgdust með hverri
félagslegri umbótahugsjón, sem upp kom meðal vestrænna
þjóða. Miðluðu þeir af þekkingu sinni og hvöttu til sam-
taka — ekki til að stækka sjálfa sig, heldur til að lyfta öðr-
um. Varð sú forysta og fræðsla hin ágætasta vöggugjöf sam-
vinnunnar hér á landi.
Við þessi andlegu skilyrði vex samvinnufélagsskapurinn
upp og breiðist út um landið á tiltölulega mjög skömmum
samverustundunum í skólanum með glöðum og góðum
félögum og mætum kennurum. Hjá flestum mun bjart yfir
þeim minningum, og heillaóskir þeirra til skólans mótast
af persónulegum hlýhug. Okkur eldri nemöndunum, sem
eigum skólaminningarnar lengst að baki, mun ekki sízt
kært nú, sem oft endranær, að láta hugann hverfa til þess
tíma, þegar við tilheyrðum æskunni og áttum eld hennar
og áhuga og óskuðum einskis frekar en að vera sem nýtastir
liðsmenn undir merki samvinnustefnunnar — og glödd-
umst yfir því, að lokinni skólavist, að við vorum færari
en áður að starfa að sameiginlegum hugðarmálum okkar
samvinnumanna. Hvernig okkur hefur svo tekizt að fram-
kvæma æskuhugsjónirnar, það er önnur saga. En livað
mikið, sem þar kann að hafa borið út af, þá munum við
fúslega játa, að orsakirnar til þess hafa búið í okkur sjálf-
um, en ekki í þeim undirbúningi, sem skólinn vildi veita
okkur út í hið starfandi líf. Ég vil að lokum tjá Samvinnu-
skólanum hugheilar þakkir mínar. Ég tel mig standa í
óbættri skuld við hann fyrir það veganesti, sem hann veitti
mér, og svipaða sögu munu flestir nemendur hans hafa að
segja. Og ég vona, að á öllum ókomnum tímum hafi þeir,
sem þar stunda nám, ástæðu til að taka undir þau orð.
Þá mun skólanum vel vegna og hann verða langlífur í
landinu.
Halldór Ásgrimsson.
22