Samvinnan - 01.05.1949, Blaðsíða 23

tíma, þrátt fyrir margháttaðar hindranir, — svo sem algeran
skort á fjármagni og heiftarlega andstöðu kaupmannavalds-
ins — en ófjötraður af ríkisvaldinu.
Hin öra þróun byggist fyrst og fremst á brýnni þörf
bændastéttarinnar til bættrar afkomu, sem einungis var fá-
anleg með bættum verzlunarháttum, en jafnvel engu síður
af þeim réttlætisanda, sem þessi félagsskapur er gegnsýrður
af og fellur svo undravel saman við lífsskoðun sæmilega
menntaðrar bændastéttar, sem þolir ekki kúgun í neinni
mynd, en ann réttlæti í öllum samskiptum og lætur ekki
glepjast af tálvonum brasksins.
Þegar litið er til baka yfir þróunarferil samvinnufélags-
skaparins meðal bænda, verður eigi annað sagt, en vel og
örugglega hafi miðað fram á leið. Því þótt einstaka áföll
hafi tafið í bili og ýmisir örðugleikar orðið á veginum, sem
aldrei verða umflúnir, ekki sízt á þeim umbrotatímtim,
sem eru einkenni síðasta mannsaldurs, hefir framvinda
samvinnunnar meðal bænda verið merkilega örugg — og
þýðing hennar fyrir bændastéttina alveg ómetanleg. Flest-
ar félagslegar umbætur bændanna hafa verið nátengdar
samvinnustarfinu á einn eða annan hátt.
Hinar stórfelldu umbætur, sem orðið hafa um meðferð
og sölufyrirkomulag á framleiðsluvörum bændanna, eru
að langmestu leyti verk samvinnufélaganna. í því efni hafa
þau þráfaldlega bjargað bændastéttinni frá fjárhagslegri
tortímingu. Hér er eigi rúm til að rifja upp gang þeirra
mála, en væri eigi að síður nauðsynlegt. Ekki vegna þess, að
þeir bændum, sem muna ástandið eins og það var, séu
gleymnir á umbæturnar, heldur til að vekja athygli Iiinn-
ar yngri kynslóðar á því stórmerkilega hlutverki, sem hér
hefur verið af hendi leyst. Er þessi þáttur í starfi samvinnu-
félaganna svo mikilvægur fyrir bændastéttina, að án hans
væri landbúnaður á íslandi varla til í dag.
Þó fjárhagslegur ávinningur af starfi samvinnufélaganna
sé mikill, og umbætur þær, sem þau hafa skapað fyrir kom-
andi kynslóðir til bættrar efnahagsafkomu, séu þýðingar-
miklar, hefur árangurinn af starfi þeirra á hinu félagslega
sviði verið engu síður mikilvægur.
Bændur hafa með starfi sínu í samvinnufélögunum orðið
þátttakendur í umbótaviðleitni hvers annars og hafa þann-
ig þroskazt að víðsýni og félagshyggju. Þeir hafa lært að
jafna ágreining og laga misfellur í félagsstarfinu með
manndómi og rólegri yfirvegun í stað fjandsemi og flokka-
dráttar, sem allt of mikið einkenna margan annan félags-
skap í okkar umbrotagjarna þjóðlífi. Þessi félagseinkenni
samvinnufélaganna eru þýðingarmeiri menningarauki en
margur gerir sér grein fyrir, því að hér liggur grundvöllur-
in fyrir því, að hægt sé að viðhalda heilbrigðu þjóðfélagi.
AÐ MÆTTI ÆTLA af því, sem hér hefur verið sagt,
að samvinnufélög bænda séu í dag komin yfir alla erf-
iðleika og engar hættur steðji að þeim framar. Enginn
skyldi þó hugsa þannig. Til þess að efla og viðhalda slíkum
félagsskap þarf sívakandi árvekni, umhyggju og hugsjónir.
Félögin eru, eins og mannlífið sjálft, umkringd margvís-
legum hættum bæði hið innra og ytra, en eiga óþrotlega
vaxtarmöguleika á öllum sviðum. Hið innra þurfa þau að
vera nærð af sameiginlegum áhuga og hugsjónum, bæði
Vilhj. S. Vilhjálmsson
(1923—1925):
Sag
Kafli ur óþrentaðri skáldsögu
--ixC
DAGURINN er nýbyrjaður. Þungt regn fellur á forugar götur.
Það streymir af jrakskeggjum. Fólk jrýtur milli húsa, íorðast að
ganga nærri húsunum, heldur sig helzt úti á miðri götu, cf það þarf
að fara út. Fyrir dyrum Skugga-kaffis er stór pollur, og trappan er
vot. Það vætlar jafnvel inn um hurðina að neðan, enda bylur regnið
á hurðinni. Hann er á þeirri áttinni.
Marteinn Marteinsson er kominn í hvíta jakkann sinn. Hann
stendur á miðju gólfi með poka í hendi og grípur við og við niður
í hann, sáldrar sagi um steingólfið. Hann bítur neðri vörina, en efri
vörin með svörtu skeggi titrar. Hann sönglar með lokuðum munni.
Þetta er gleðilag, rímnalag: „Komir þú á Grænlands grund....“
Hann sönglar það alltaf, Jregar hann er í góðu skapi. Og hvenær er
Marteinn Marteinsson ekki í góðu skapi? Aldrei hefur nokkur gestur
orðið var við annað en að Marteinn í Kaffinu væri glaðsinna, reglu-
legur galgopi, með fyndni á vörum og bros á vöngum og í augum. .. .
Hann kastar út á gólfið, dreifir saginu vandvirknislega út að veggj-
um og inn í skot, undir borð og stóla. Hann dreifir því í þykku lagi
við dyrnar. Þá hættir sönglið. „Þetta þýðir víst ekki mikið. Þarna
verður kominn pollur eftir svolitla stund.“ Svo byrjar sönglið aftur:
„Komir þú á Grænlands grund."
Marteinn Marteinsson hefur lokið við að pússa kaffistofuna. Nú er
hún bara hreinleg með nýju gulhvítu sagi um allt gólf. Hann strýkur
af borðunum með blautri tusku og hagræðir stólunum. Svo gengur
hann að katlinum, strýkur um hann, fægir hann — og speglar sig í
honum. Hann tekur upp greiðu úr vestisvasa og greiðir þunnt, svart
hár til hliðar yfir ennið, nuddar sór um munninn með handarbakinu
— og spýtir svo yfir broðið fram á gólfið, í sagið. Hrákinn vefst í það
— og hverfur.... En í þessu er hurðin opnuð, hægt og góðlátlega —
og maður smeygir sér inn. Þegar hann er kominn inn fyrir, réttir
hann úr sér, strýkur af sér í einni svipan hengslisháttinn, sem hann
bar úti, þegar hann barðist við regnið og storminn. Nú er hann
orðinn virðulegur. Hann stendur teinréttur, tekur af sér slitinn hatt,
slær úr honum, púar, frakkakraginn er hnepptur upp í háls.
„Maður verður svo sem útvatnaður í svona veðri," svo lilær hann
sjálfstæðum hlátri, fyrir sig, ekki fyrir aðra. „IComdu með kaffisopa.
Mér er bara kalt eftir þetta stríð við rigninguna.... ha.... ha.“
sem flestra félagsmanna og sinna eigin starfsmanna. Þau
þurfa að vera til fyrirmyndar um húsakost, vinnutækni og
alla fyrirgreiðslu og umgengni, og jafnframt glæða og styðja
að hliðstæðri þróun heima fyrir hjá bændunum sjálfum.
Þau þurfa að hafa í sinni þjónustu valinn mann í hverju
rúmi, sem skilur til fullnustu lífskjör félagsmannanna
ásamt eigin hlutverki. Á sama hátt þurfa þau með samstillt-
um kröftum félagsmanna að vera varin gegn utanaðkom-
andi hættum, svo að þau séu þess megnug að verja og sækja
rétt sinn með harðfylgi hverju sinni sem með þarf. Til þess
að slíkt megi takast þarf sívakandi uppörvun og fræðslu,
sem borin er uppi af tápmiklum leiðtogum. Samvinnufé-
lögin hafa frá upphafi og fram á þennan dag verið svo ham-
ingjusöm að eiga slíka leiðtoga. Er það ósk mín, að svo
megi verða um alla framtíð.
Pdll Diðriksson.
23