Samvinnan - 01.04.1970, Blaðsíða 32

sinn svip á Laxá. Heimkynni hús-
andarinnar eru hvergi í Evrópu
nema við Mývatn og Laxá. Væri
átuskilyrðum hennar spillt með
vatnsflutningum og þar með eyði-
leggingu botngróðursins, vofir al-
gjör tortíming yfir þessum glæsi-
lega fugli.
Fegurð Mývatnssveitar og Mý-
vatns þarf ekki að lýsa, hún er
alkunn öllum íslendingum. —
Hvergi er fegurri fjallasýn og
hvergi er önnur eins fjöl-
breytni í hraunmyndunum og í
hraununum kringum Mývatn.
Dimmuborgir, Kálfastrandarvog-
ar, Grjótagjá, Stóragjá, Hver-
fjall eru draumalönd ferðamanna
og náttúruskoðara. Við Mývatn
verpa allar andategundir, sem
gista ísland. Framengjar, sem nú
er stefnt í hættu með fyrirhug-
uðum vatnsflutningum, er gróð-
ursælt engjaflæmi með stórvöxn-
um víði suðvestur af Mývatni.
Þetta landsvæði er sannkölluð
fuglaparadís, þar verpa um 30
fuglategundir við hagstæðustu
skilyrði sem íslenzk náttúra hefur
uppá að bjóða.
í tilefni af ráðgerðri Gljúfur-
versvirkjun og áhrifum hennar á
náttúrufar á fyrirhuguðu virkjun-
arsvæði hefur stjórn Náttúru-
verndarsamtaka Norðurlands
samið greinargerð um þetta mál,
en þar segir m. a.:
„Það er einróma sjónarmið
stjórnarinnar, að Laxá í Þing-
eyjarsýslu sé með allra mestu
gersemum íslenzkrar náttúru, og
þótt víðar sé leitað. Það væri því
óbætanlegt glapræði, ef henni
eða næsta umhverfi hennar yrði
spillt á einhvern hátt. Sama gildir
að sjálfsögðu um Mývatn og um-
hverfi þess. Við teljum því, að
virkjunarkostnaður megi fyrir
engan mun verða ráðandi um
gerð þessarar virkjunar, heldur
verði þar einnig að taka verulegt
tillit til náttúruverndarsjónar-
miða. Við viljum einnig vekja at-
hygli á því, að vatnakerfi þetta
er svo verðmætt og arðgæft í
sinni núverandi mynd, að fram-
leiðsla ódýrrar raforku getur
naumast réttlætt skemmdir, enda
byggist afkoma fólksins í fjöl-
byggðu héraði nú þegar að veru-
legu leyti á því.“
Ferðamannaland
ísland gæti orðið sannkallað
ferðamannaland. Á hverju ári
fjölgar þeim stöðugt, sem geta
veitt sér þann unað að eyða sum-
arleyfi sínu í ferðalög til fjar-
lægra landa. Sérstakt náttúrufar,
tignarleg fjöll og fengsæl veiði-
vötn ásamt heilnæmu lofti, er sá
segull sem dregur ferðamenn til
landsins. Fá norðlæg lönd búa
yfir meiri möguleikum til þess
að auka ferðamannastrauminn í
framtíðinni. Þingeyskar byggðir
og öræfaslóðir þeirra búa yfir
mörgum af þeim fjölþættu mögu-
leikum, sem ísland hefur uppá
að bjóða á þessu sviði. Mývatns-
sveit og Laxá eru óskalönd ferða-
manna og náttúruskoðara, ásamt
Jökulsá og Öskju. Byggðin með-
fram Skjálfandafljóti býr einnig
yfir lítt notuðum möguleikum á
þessu sviði með aukinni fisk-
rækt. Ef ferðamannaaðstaða
Þingeyjarsýslu væri hagnýtt á
réttan hátt með fullkominni
ferðamannaþjónustu, gæti það
orðið aflgjafi nýrrar atvinnu-
greinar, sem skapað gæti þjóð-
inni hundruð milljóna í árlegar
gjaldeyristekjur. Þessir möguleik-
ar eru þó auðvitað háðir því, að
ekki verði unnin varanleg spjöll
á náttúrufari héraðsins, því hug-
ur ferðamannsins beinist ekki að
verksmiðjum og annarri mann-
virkjagerð, heldur hinni ósnortnu
náttúru.
Kísilgúrverksmiðjan í Mývatns-
sveit er táknrænt dæmi um þetta.
Sú framkvæmd á þessum stað
vekur að vonum andúð og undrun
erlendra gesta, sem koma úr
menguðu lofti iðnlandanna til
þess að teyga að sér heilnæmt
fjallaloft úti í óspilltri náttúr-
unni, þar sem tækni nútímans og
verksmiðjugnýr hafa ekki sett
sitt brennimark á umhverfið.
Þjóðin þyrfti að gera sér grein
fyrir hinum stórkostlegu mögu-
leikum á sviði ferðamála áður
en iðnvæðing nútímans hefur
heltekið hana svo, að hún gleymi
gildi íslenzkrar náttúrufegurðar
fyrir þjóðarbúskapinn. Verðgildi
útilífs í þingeyskum byggðum er
vissulega ómetanlegt og marg-
falt meira en orkuvinnslumögu-
leikar Laxár.
Skyldur og ábyrgð
Hver ábyrgur borgari nútímans,
sem hefur land eða landsnytj-
ar til afnota um lengri eða
skemmri tíma, verður að gera
sér grein fyrir skyldum sínum
við landið og framtíðina. Þessi
skylda hvílir nú þungt á Þing-
eyingum, þar sem þeim hefur
verið falin varðveizla óvenju dýr-
mætra náttúruverðmæta sem ekki
er óverulegur hluti af landinu
og þjóðarauðnum — fjársjóði
framtíðarinnar. í áliti stjórnar
Náttúruverndarsamtaka Norður-
lands, sem skipuð er Helga Hall-
grímssyni safnverði, Akureyri,
Hirti Eldjárn bónda, Tjörn, Árna
Sigurðssyni sóknarpresti, Blöndu-
ósi, Agli Bjarnasyni ráðunauti,
Sauðárkróki og Jóhanni Skapta-
syni, Húsavík, segir svo um þessa
ábyrgð í greinargerð með frum-
varpi til nýrra náttúruverndar-
laga fyrir Laxár- og Mývatns-
svæðið, sem lagt hefur verið fyrir
Alþingi: „Hver sem varðveitir
land ber ábyrgð á því gagnvart
samfélagi sínu, þjóðfélagi og öllu
mannkyni. Menn geta ekki leng-
ur afsakað sig með vanþekkingu,
til þess er upplýsingin orðin of
mikil. Þeir, sem valda varanleg-
um spjöllum á landi eða lífi að
þarflausu eða þarflitlu, munu
hljóta sinn dóm fyrir það, þótt
enn séu slíkir dómar ekki kveðn-
ir upp af dómstólum, en ekki
einasta þeir verða dæmdir, heldur
allt samfélagið, sem þeir tilheyra.
Þeir, sem nú búa á Laxár-Mý-
vatnssvæðinu, bera frumábyrgð á
því að þar verði engu spillt, en
sveitarfélög þeirra og sýslufélög
bera einnig sína ábyrgð, og loks
eru allir íslendingar ábyrgir fyr-
ir varðveizlu svæðisins."
Nú vill svo til, að bændur og
sveitarfélög eru í varnarstöðu
gagnvart utanaðkomandi hags-
munum, sem sækjast eftir því að
hagnýta auðlindir náttúrunnar á
þessu svæði með því að breyta
þeim varanlega. Það er skylda
þjóðfélagsins að koma þeim til
hjálpar með lagasetningu sem
þeirri, er felst í frumvarpinu.
Bregðist þjóðfélagið þeirri
skyldu, verður það óhjákvæmi-
lega lýst ábyrgt fyrir skemmd-
unum.
Arfleifð og sögulegt gildi
Sögulegt gildi byggðarinnar í
landinu er á margan hátt merki-
legt. Hefur verið talið, að nátt-
úrufegurð Þingeyjarsýslu og sér-
stætt svipmót hafi átt sinn þátt
í því að örva andlega menningar-
viðleitni og skáldskaparhneigð.
Mývatnssveit og Laxá hefur löng-
um verið kært yrkisefni þing-
eyskra skálda og málsnjallra hag-
yrðinga. í þessum byggðum hófst
merkileg félagsmálasaga, sem
lengi mun verða minnzt. í Laxár-
dal eru margir sögufrægir staðir,
sem ber að varðveita til minja
um hina horfnu frumherja og
skáld. Samtíð vorri væri það til
ævarandi óvirðingar, ef þessum
sögufrægu minjum væri sökkt í
djúpið svo þær sæjust ekki
framar.
Kvæði skáldkonunnar frá Auðn-
um, sem elskaði dalinn sinn fagra
og ána, mundi þá hljóma sem
hjáróma rödd í eyðimörk, þar
sem hún segir m. a. í kvæði sínu
„Gefðu mér jörð“:
Gefðu mér lind. og lítinn fugl,
sem Ijóðar um drottins frið,
meðan sólin á morgni ris
við mjúklátan elfar nið.
Kyrrlátan dal með reyr og runn,
rœtur og mold og sand.
Sólheita steina, ber og barr
— blessað ósnortið land.
Slíkt hið sama mætti segja um
hið fræga kvæði Sigurðar á Arn-
arvatni, „Blessuð sértu sveitin
mín“, ef sveitinni hans — sjálfri
Fjalladrottningunni — væri
sökkt í vatn, þar sem fuglalífið
er fjölskrúðugast á öllu landinu.
Líf vort væri sviplaust og til-
gangslítið, ef efnishyggjan blind-
aði oss svo, að vér hættum að
meta fegurð umhverfisins þar
sem hún rís hæst. Viðhald fegurð-
arinnar, hvar sem hún birtist, gef-
ur lífinu aukið gildi og tilgang.
Með lögum skal land byggja
Af því sem nú hefur verið sagt
ætti flestum að vera ljóst, að
lagalegan og vísindalegan grund-
völl skortir til þess að þvinga
fram hin glæfralegu virkjunar-
áform í Laxá. Hér er um ein-
stætt mál að ræða, sem á sér
ekkert fordæmi í þjóðarsögunni.
í fyrsta skipti í sögu landsins eru
gerðar áætlanir um að vaða inn
í annað hérað til þess að eyða
þar heilli byggð, breyta náttúru-
fari, flytja fallvötn og skapa hugs-
anlega lífshættu fyrir fjölda fólks
með ónauðsynlegri framkvæmda-
tilhögun. Allar þessar ráðagerðir
eru undirbúnar án þess að veita
héraðsbúum tækifæri til að gæta
réttar síns. í þessu felst meiri
óbilgirni og lítilsvirðing en
nokkru öðru héraði hefur áður
verið sýnd.
Að tileinka sér einskonar léns-
skipulag hinna fornu héraðshöfð-
ingja í þessu máli gagnvart Þing-
eyingum er ekki í samræmi við
nútímaviðskiptahætti og réttar-
far, sem borgurum þjóðfélagsins
er tryggt með lögum. Gegn slíkri
yfirdrottnun var risið til forna
með hinum kreppta hnefa Ófeigs
í Skörðum. Gegn henni mun
einnig verða staðið nú af hálfu
Þingeyinga, þótt fulltrúar fjöl-
býlissjónarmiða telji sér sæma
að vinna að röngu máli í því
trausti að þeim takist að sigra.
Þingeyingar hafa hafnað léns-
skipulaginu. Þeir munu halda á-
fram að standa á réttinum —
þeim rétti sem Jón Sigurðsson
og Þingeyingurinn Páll í Skriðu
stóðu á frammi fyrir konungs-
valdinu forðum. Héraðið, frelsið
og mannréttindin munu þeir
halda áfram að verja — arfleifð-
ina sem enginn getur frá þeim
tekið. Á þennan hátt vilja Þing-
eyingar minnast Náttúruverndar-
ársins 1970 og heita á alla góða
íslendinga sér til stuðnings í bar-
áttunni. Oft var þörf, en nú er
nauðsyn. Nú er reitt svo hátt til
höggs gegn lífinu sjálfu og verð-
mætum þess, að þjóðinni ber
skylda til að koma í veg fyrir þá
skemmdarstarfsemi, sem nú er
undirbúin gegn einni fegurstu
perlu, sem lögð hefur verið í lófa
náttúruvísinda á íslandi.
Hermóður Guðmundsson.
32