Samvinnan - 01.04.1970, Blaðsíða 24

fremur bundin vatni en olíu.
Vinnsla olíu úr jörðu er miklum
mun hættulegri umhverfinu en
virkjun vatnsafls. Og loks mættu
þeir minnast þess, að íslenzkar
vatnsaflsvirkjanir eru yfirleitt
mjög smekklega gerðar og falla
vel að umhverfi sínu, ég vil segja
óvenjulega vel sumar hverjar.
Ég hef séð vatnsaflsstöðvar í
ýmsum löndum og get vel borið
um þetta. Engin ástæða er til að
ætla að breyting verði í þessu
efni í framtíðinni.
2. 3 Nokkur orð almennt um
efnahagsþróun og mannvirkja-
gerð á íslandi
En þó að þetta sé sagt, er samt
augljóst að nýting á vatnsorku
landsins táknar miklu stórfelldari
ígrip í náttúru þess og umhverfi
allt en þekkzt hafa til þessa hér
á landi. Vötnum verður breytt,
stöðuvötn sköpuð. Allt þetta eru
vissulega stórfelldar breytingar.
En þetta er ekki sérstakt fyrir
nýtingu vatnsorku. Nýting jarð-
hitans táknar einnig breytingar á
umhverfinu. Ef hér finnast verð-
mæt jarðefni, hefur vinnsla
þeirra samskonar vanda í för
með sér. Um það er kísilgúrverk-
smiðjan við Mývatn nærtækt
dæmi. Útfærsla þéttbýlis sömu-
leiðis. Verksmiðjur af margvís-
legu tagi, hvort heldur þær nýta
orku landsins eða efni — eða
hvorttveggja. Fiskveiðar okkar
hafa stórfelld áhrif á lífið í sjón-
um umhverfis landið. Það er
sama hvar drepið er niður. Öll
starfsemi hefur í för með sér
meiri eða minni breytingar á um-
hverfinu.
Hvers vegna er ég að rekja
svona augljósar og alkunnar stað-
reyndir? Af tveimur ástæðum. í
fyrsta lagi vegna þess, að ígrip
mannsins í umhverfi sitt eru
ennþá svo lítil hér á íslandi að
margir taka ekki eftir þeim, og
í öðru lagi vegna þess að ýmsir,
jafnvel merkir og málsmetandi
menn, virðast ímynda sér að
svona geti þetta haldið áfram til
eilífðarnóns. ísland virðist í
þeirra draumum og framtíðarsýn
eiga um aldur og ævi að vera hið
„ósnortna land“. Þeir leyfa að
vísu menn og sauðfé í landinu,
og eru þó sumir í talsverðum
vafa um síðarnefndu tegundina.
Nýlega birtist í dagblaði hér á
landi viðtal við einn okkar ágætu
náttúrufræðinga. í því lét hann
þess getið, að ýmsir vildu „gjör-
breyta landinu". Við því yrði að
„sporna“. Takið eftir orðalaginu.
Ekki er talað um að hafa aðgát
í slíkri gjörbyltingu; ekki um að
fara verði varlega, gæta sín eða
eitthvað því um líkt. Nei. Við
þessu verður að sporna. Breyt-
ingin er af hinu illa í sjálfu sér.
Status quo skal blífa.
Sjálfsagt eiga slík viðhorf með-
fram rót sína í því að menn vara
sig ekki á hraða efnahagsþróun-
arinnar. Þjóðin hafði búið í þús-
und ár á íslandi án þess að hægt
væri að tala um efnahagslegar
framfarir. Atvinnuvegir lands-
manna stóðu í stað. Fólksfjöldinn
sömuleiðis. Þjóðin og landið
höfðu nánast vaxið saman í eina
óbreytanlega samfellu, sem var í
innbyrðis jafnvægi. Við þekkjum
það jafnvægi. Ef harðnaði í ári
féll fólk, alveg eins og grasið á
jörðinni. Þetta var jafnvægi
eymdarinnar.
Efnahagsleg framþróun á ís-
landi er ekki eldri en öldin sem
við lifum á. Hafa menn velt þvi
fyrir sér hvað efnahagsleg fram-
þróun táknar? Árlegur hagvöxtur
um 3%, sem mér skilst að ekki
þyki tiltakanlega ör vöxtur nú á
tímum, táknar tvöföldun á hverj-
um 30 árum. Á hverjum tíma hef-
ur jafnmikil efnahagsleg velmeg-
un verið sköpuð á síðustu 30 ár-
um eins og í gjörvallri sögu
mannsins þar til fyrir 30 árum.
Á árunum 1970—2000 verða skv.
því sköpuð jafnmikil efnaleg
gæði eins og nú hafa verið sköp-
uð frá upphafi vega.
Ef þetta er haft í huga hygg
ég að flestir geti orðið mér sam-
mála um, að ef íslendingar ætla
að búa í landi sínu við svipuð
efnahagsleg lífskjör og nágrann-
arnir í Evrópu og Ameríku, verða
þeir að gjörnýta auðlindir bæði
sjálfra sín, landsins og sævarins
umhverfis það.
Þá vaknar spurningin: Táknar
þetta ekki miklu stórfelldari
breytingar á náttúru landsins og
umhverfinu yfirleitt en þjóðin
hefur þekkt til þessa? Verður
ekki réttnefni að tala um að gjör-
breyta landinu?
Ég fyrir mitt leyti svara þess-
ari spurningu afdráttarlaust ját-
andi. Er hægt að svara henni á
annan veg? Ég held ekki.
Hitt er annað mál, að sumir
kunna að telja að efnahagslegar
framfarir til jafns við aðrar þjóð-
ir séu ekki endilega eftirsóknar-
verðar. Við slíkri skoðun er ekk-
ert að segja. En mun meginhluti
þjóðarinnar fallast á hana?
Niðurstaða þessara hugleiðinga
er því þessi: Ef íslenzka þjóðin
ætlar sér að búa í landinu við
svipuð efnaleg lífskjör og þau
gerast bezt annars staðar, verður
hún að gjörnýta auðlindir lands-
ins, sem aftur táknar að gjör-
breyta landinu að segja má.
Þetta tvennt er óaðskiljanlegt.
2. 4 Hvert á hlutverk náttúru-
verndar að vera í þessari þróun?
En hvernig gjörbreytum við
Af þessu leiðir, að í náttúru-
vernd mun spurnmgin hvernig
verða hin allt yfirskyggjandi
spurning. Ekki hvort, heldur
yfirgefa hið þekkta og leggja út
í hið óvissa? Það gætu orðið mis-
tök. „Við gjörbreytingum verður
að sporna“. Þetta er viðhorf
Úr Arnarfellsmúlum.
Ljósm. Finnur Guðmundssoti.
landinu? Það er alls ekki sama
hversu að því er farið. Verður
þess gætt, að umhverfi okkar
myndar samfellt kerfi, þar sem
eitt leiðir af öðru? Verður séð
fyrir nýju jafnvægi um leið og
því er breytt sem fyrir er? í
stuttu máli: Verður hið nýja
hannaða umhverfi með þeim
hætti að þar geti dafnað mann-
legur þroski og hamingja?
Að tryggja að svo verði er að
mínu viti það hlutverk náttúru-
verndar sem öllum öðrum hlut-
verkum hennar er mikilvægara.
hvernig. Hvernig munum við
haga umhverfi okkar; hvernig
breytum við því? Eins og ég þyk-
ist hafa sýnt fram á, getur hitt
ekki verið nein spurning, hvort
við gerum það.
Því hef ég lagt áherzlu á þetta,
að þarna skilur milli jákvæðs og
neikvæðs viðhorfs í náttúru-
verndarmálum. Neikvæð náttúru-
vernd leggur áherzlu á spurning-
una hvort. Hvort nokkru skuli
breyta yfirleitt. í hennar augum
er status quo það bezta. Allt hið
nýja er óvissu undirorpið. Á að
Frá Mývatni.
Ljósm. Páll Jónsson.
24