Samvinnan - 01.04.1970, Blaðsíða 47

Jón A. Gissurarson:
í rúman aldarfjórðung hef ég
haft allnáin kynni af æskufólki
í Reykjavík, hálfan annan áratug
sem kennari við ýmsa skóla, því
að þá var lenzka að kennarar
þeystust milli skóla, en síðar sem
kennari og skólastjóri við einn
og sama skóla.
Samanburður minn á ungu
fólki fyrr og nú beinist því sér-
staklega að nemendum í fram-
haldsskólum í Reykjavík. Ýmsa
varnagla verður þó að slá, eigi
þessi samanburður ekki að verða
út í hött. Á áratugnum 1930 til
1940 hættu margir unglingar í
Reykjavík námi að skyldunámi
loknu, en nú sækja næstum allir
unglingar í Reykjavík fram-
haldsskóla. Þrennt var það, sem
stanzaði fólk í skólagöngu við
fermingaraldur: Almennur skiln-
ingur á gildi skólagöngu var ekki
eins ríkur og nú. Enn var í gildi
gamla spakmælið, að bókvitið
yrði ekki í askana látið; fábreytt-
ur og lítill skólakostur og al-
menn fátækt. Hin alræmdu
ákvæði um hámarksfjölda, tutt-
ugu og fimm, inn í Menntaskól-
ann voru reglugerðarákvæði.
Undirbúningsmenntun fyrir inn-
tökupróf í hann urðu aðstand-
endur sjálfir að kosta. Mennta-
skólaleið var því snauðu fólki
lokuð. Tveir gagnfræðaskólar
voru þá í Reykjavík, báðir litlir.
Annar hirti þá efstu, sem reynt
höfðu inntökupróf í Menntaskól-
ann, en orðið neðan rauða striks
ins. Hvorugur gat nándar nærri
veitt skólavist öllum, sem sóttu.
Má því hiklaust gera ráð fyrir
að vanrækt og veil börn hafi
orðið undir í þessu kapphlaupi
allra við alla, en þau valda öðrum
fremur vandkvæðum í skólum.
Gefur því auga leið, að hlut-
fallslega fleiri unglingar með
ýmsa bresti í skapgerð sæki nú
skóla í Reykjavík en fyrir ald-
arfjórðungi.
Fyrir stríð var atvinnuleysi
slíkt í Reykjavík, að fjöldi full-
gildra manna gekk atvinnulaus
um hábjargræðistímann. Óharðn-
aðir unglingar áttu því enga kosti
UNGT FOLK
FYRR OG Nlí
á launuðum störfum í sumarleyf-
um. Fangaráð margra unglinga
var því að gerast snúningar í
sveit, en þeir sóttu ekki gull í
greipar bænda, enda þeir lítt
aflögufærir, þegar andvirði
tveggja dilka þurfti fyrir einum
skóm. Hins vegar var verðlag
stöðugt, svo að ekkert kapphlaup
var um það að koma aurum í
lóg áður en næsta gengisfelling
skylli á. Engum datt í hug að
beina auglýsingum að unglingum.
Þar var engan feitan gölt að flá.
Þá var enginn Karnabær, engir
unglingar á skemmtistöðum borg-
arinnar, því að skotsilfur var
ekki á reiðum höndum. Skóla-
nemar skemmtu sér innan vé-
banda skóla sinna, en kennarar
aðstoðuðu í sjálfboðavinnu. Öll-
um kostnaði var stillt í hóf, enda
við engan að keppa. Tízkuorðið
,,unglingavandamál“ var enn ekki
komið á bók. Að sjálfsögðu
skripluðu þá sumir unglingar —
eins og nú — á skötunni, en það
var ekki fréttnæmt. Framámenn
í stjórnmálum voru þá miklu
meir í sviðsljósinu en nú. Það
voru blaðafréttir, ef Eysteinn
naslaði appelsínu í skíðaferð,
Ólafur Thors ætti vínskáp bak
við skilerí, að ég tali ekki um,
að Hermann banaði kollu úti í
Örfirisey, eða banaði henni ekki.
Unglingar voru stikkfrí í þeim
leik.
Nú er öldin önnur. Undan-
farna áratugi hefur drjúgur hluti
launatekna íslendinga lent í
höndun óharðnaðra unglinga,
sem margir hverjir hafa fengið
ábyrgðarlaust að ráðstafa þeim
að vild. Margur hefur orðið api
af aurum, ekki sízt börn milli vita.
Þessi kaupmáttur unglinga hefur
ekki dulizt þeim, sem sitthvað
hafa á boðstólum. Öllum auglýs-
ingarmætti nútímans hefur verið
beint gegn þessari auðunnu bráð.
Keppzt hefur verið við að full-
nægja þörfum, sem vaktar hafa
verið, og nýjar vaktar. Lítt hefur
verið hugsað um velferð þessara
ungu viðskiptavina til líkama og
sálar, hagnaðarvonin ein höfð að
leiðarljósi. Og falbjóðendur hafa
haft erindi sem erfiði.
Æska Reykjavíkur elst nú upp
við miklu betra fæði, klæði og
húsnæði en æska fyrri tíma, og
kjörin jafnari. Röku kjallara-
íbúðirnar og braggarnir eru horf-
in. Matarskortur er hættur að
rista rúnir sínar á unglinga.
ígangsklæði eru hætt að draga
sundur í dilka ríka og fátæka, og
allir virðast eiga góð spariföt. Að
sjálfsögðu fagna allir þessum
breytingum, en þá er þó ekki
nema hálfsögð sagan. Þessi jöfn-
uður hefur kostað fórnir. Hóf-
laus yfirvinna heimilisfeðra hef-
ur svipt þá eðlilegum samskipt-
um við börn sín. Almenn úti-
vinna húsmæðra hefur þó haft
enn geigvænlegri áhrif á uppeldi
barna. Þegar svo tekjur af yfir-
vinnu hafa brugðizt hin síðari ár,
reynast margir hafa reist sér
hurðarás um öxl. Veldur slíkt
kvíða og spennu.
Foreldrar táninganna í dag ól-
ust upp við sult og seyru, sum
hver. Það var því ofur mannlegt,
að þeir vildu vinna það upp, sem
á skorti í æsku. Fangaráð margra
urðu dægradvöl við drykk og
dufl, heima og heiman. Hjóna-
bönd losnuðu úr reipum. Ristir
það margan ungling rúnum, sem
ekki afmást ævina alla.
Of margir unglingar eru trú-
lega aldir upp við of mikið eftir-
læti, sumir kannske ofaldir. Þeim
hefur of auðveldlega fallið í
'------------------------------------------------------"'l
Jóhann S. Hannesson:
TILRAUN GEGN BORGUIVl
Ef ekki væri þoka í heiðardrögum
ef ekki væri björt nótt
ef ekki væru orð í réttri röð
leikandi á tveimur tungum
myndir þú sjá til mín
gegnum gítarhljóminn
myndi ég heyra til þín
gegnum hampreykinn?
Með fjallið að baki og framundan jökla og vötn
og bak við fjallið bálrauðan mösur að hausti
og handan við jökultindinn fjalllausa fegurð
— jafnvel án orða, þó svo í réttri röð,
þó svo á tveimur tungum —
megum við kannske gera okkur veika von um
að við getum flækzt á eigin götum og orðið
óborganlegir
sjálfbyrgingar?
AFHENDING
Hvassir og stæltir
fljúga hugir sona vorra
úr sjónmáli.
Er kannske eitthvað bogið
við einstrenging vorn?
-------------------------------------------------------/
47