Samvinnan - 01.04.1970, Blaðsíða 41

Úr Þjórsiírverum. Ljósm. Finnur GuSmundsson.
liggja, þótt eyðilögð séu menning-
arverðmæti á borð við Mývatn
og umhverfi þess. Það er því ekki
úr vegi að líta aðeins nánar á
verðmæti þau, sem Laxárvirkjun
teflir hér í voða. Á síðastliðnu ári
voru gjaldeyristekjur af erlend-
um ferðamönnum taldar um 680
milljónir króna. Þessar tekjur
fara sívaxandi, og mjög stór hluti
ferðamanna kemur hingað til
lands einungis í þeim tilgangi að
kynnast undrum Mývatns. Hér
við bætast svo innlendir ferða-
menn, sem jafnan eru fjölmennir
á svæðinu. Hagnaður Akureyrar
af sumarferðamönnum byggist
að verulegu leyti á nálægð Mý-
vatns, Laxár og Goðafoss. Öll-
um þessum stöðum er nú ógn-
að. Engin tilraun skal hér gerð
til að meta beinan tekjumissi
af ferðamönnum á öllu þessu
svæði, ef úr stórfelldum virkj-
unarframkvæmdum yrði. En
hér eru vissulega í húfi verð-
mæti, sem ber að rannsaka og
meta hið fyrsta af sérfróðum
mönnum. Forsvarsmenn landeyð-
ingarstefnunnar hafa gersamlega
vanrækt að taka tillit til þessara
þátta. Má þar benda á áður-
nefnda greinargerð Laxárnefnd-
ar. í nefndinni áttu sæti verk-
fræðingur, vatnamælingamaður
og jarðfræðingur, allir á mála hjá
raförkuyfirvöldum. Þessi ósér-
fróða nefnd er ekki heldur í nein-
um vafa um þau atriði, er hér
var drepið á: „Nefndin álítur, að
virkjunarframkvæmdirnar auki
frekar náttúrufegurð Laxár en
hitt... Nefndin treystir sér ekki
til að meta áhrif framkvæmd-
anna á „útilífsverðmæti" árinnar,
en er þeirrar skoðunar, að þau
rýrni ekki“.
Þjórsárver
Einn liður í áætlun Orkustofn-
unar um fullnýtingu vatnsafis
Þjórsár er gerð miðlunarstíflu
móts við Norðlingaöldu. Við þetta
myndaðist geysistórt uppistöðu-
lón með vatnsborðshæð í 592 m
yfir sjávarmáli. Hið svonefnda
Þjórsárlón myndi færa í kaf
merkilegasta gróðursvæðið í mið-
hálendi íslands, Þjórsárver við
Hofsjökul. Þar með væri gereytt
varplöndum og uppeldisstöðvum
helmings heiðagæsarinnar í heim-
inum. Engar líkur eru til, að gæs-
ir þær, sem þannig flosnuðu upp,
geti fundið önnur lönd við sitt
hæfi. Má því reikna með mikilli
fækkun þessarar tegundar, auk
þess sem eytt væri í eitt skipti
fyrir öll einu merkasta lífveru
samfélagi á norðurhveli jarðar.
Þetta mál er í eðli sínu miklu
einfaldara en Laxárvirkjunarmál-
ið, því að ekki er um neinn milli-
veg að ræða, verunum verður
hreinlega sökkt. Jafnframt neyð-
ast virkjunarmenn til að sýna
sinn rétta lit í þessu máli. Þó
hika þeir ekki við að grípa til fár
ánlegra undanbragða. Við Laxá
er ætlun þessara manna að nota
blekkingar, til þess að virkja stig
af stigi og eyðileggja um leið
bæði menningarverðmæti og
hreinan ágóða. Við Þjórsá duga
slíkar aðferðir skammt, enda þótt
reynt sé að beita þeim. Þeirri
hugmynd er slegið fram, að auð-
velt sé að rækta upp ný gróður-
lendi fyrir heiðagæsina á bökkum
hins mikla lóns. Síðan eigi að
flytja gæsir á svæðið, og þar
með sé vandinn leystur, gæsunum
fækki ekki. Hver heilvita maður
getur auðveldlega séð í gegnum
þessa draumóra. En það aftrar
ekki sérfræðingum Landsvirkjun-
ar og Orkustofnunar. Þeir hafa
hafið áróðursherferð í þeim til-
gangi að sannfæra almenning og
ráðamenn, að hægt sé að leysa
málið á þessum grundvelli. Til
vara eru þeir svo farnir að tala
blíðum rómi um víðtækar líf-
fræðirannsóknir. Reynslan sýnir
nefnilega, að á þann hátt er oft
hægt að múta vísindamönnum og
svæfa samvizku þeirra. Með þess-
um aðferðum er ætlunin að slá
ryki í augu manna. Hægt verður
að halda áfram dýrum undirbún-
ingsrannsóknum og framkvæmd-
um. Eftir því sem meira fé er
varið í þessu skyni, aukast lík-
urnar fyrir því að verunum verði
sökkt. Þá ákvörðun þarf ekki að
taka berum orðum, fyrr en svo
og svo mörgum milljónum hefur
verið dembt í aðrar virkjunar-
framkvæmdir, hannaðar með til-
liti til þess að Þjórsárver verði
kaffærð, svo og beinar undirbún-
ingsaðgerðir. Til þess að málið
haldi sínum gangi, þarf aðeins
að þagga niður í efasemdamönn-
um með velundirbúnum blekk-
ingum.
Niðurlag
Þetta eru vinnubrögðin, sem
nú er beitt við undirbúning vatns-
aflsvirkjana okkar. Tvennt er
einkum augljóst í þessu máli: í
fyrsta lagi er allur kostnaður
virkjana áætlaður án tillits til
margvíslegra verðmæta, sem þær
gera að engu. Þetta er sér í lagi
athugavert vegna þess, að í dag
eru aðeins 6% af nýtanlegri
vatnsorku landsins beizluð. í öðru
lagi er beitt ólýðræðislegum að-
ferðum til að blekkja almenning
í þessum málum. Svo virðist sem
virkjanir þessar séu höfundun-
um persónulegt metnaðarmál, þar
sem tilfinningar ráði meiru en
heilbrigð skynsemi. í því sam-
bandi má einkum nefna þátt full-
trúa Verkfræðingafélags íslands í
Náttúruverndarráði í þessum mál-
um, en verkfræðistofa þess
manns hefur gert frumáætlanir
að báðum virkjununum. Það er
ótrúlegt, að Sigurði Thoroddsen
sé ekki fullkunnugt um, að Þjórs-
árver og vatnasvið Mývatns og
Laxár eru þau tvö landsvæði hér-
lendis, sem flestir hugsandi menn
eru sammála um að vernda beri
fyrir ókomnar kynslóðir. Það eru
þessi tvö svæði fremur nokkrum
öðrum, sem eru einstæð og óbæt-
anleg. Slik svæði leggja íslend-
ingum þá skyldu á herðar að
varðveita þau eða heita minni
menn ella. Framferði okkar við
Mývatn er þegar tekið að hafa
áhrif á álit okkar út á við; fyrir-
hugaðar framkvæmdir á tveimur
einstæðustu blettum þessa lands
kunna að hafa alvarlegar afleið-
ingar fyrir okkur á alþjóðavett-
vangi. Vil ég þar sérstaklega
benda á aðalbaráttumál okkar á
þeim vettvangi — friðun hafs-
botns og fiskistofna. Hver tekur
mark á slíkum tillögum frá þjóð,
sem fótum treður þau náttúru-
verðmæti, sem hún á að gæta, í
hvert skipti sem stundargróðavon
er annars vegar?
Eftir að virkjunarhugmyndir
þessar komu fram, hefur Náttúru-
verndarráð mælt með tillögu um
takmarkaða vernd á vatnasviði
Mývatns og Laxár, er lögð hefur
verið fyrir Alþingi. Og með sam-
þykkt ráðsins hinn 7. júní sl.
lagði ráðið til, að Þjórsárver yrðu
friðlýst. Fjöldi alþjóðasamtaka
um náttúruverndarmál hefur
einnig lýst yfir andstöðu sinni og
mótmælt eyðingu Þjórsárvera.
Vbnandi verður þetta til þess, að
stjórnvöld sjái að sér í tíma í
þessum málum. En óneitanlega
hefði verið myndarlegra og skyn-
samlegra af hálfu Náttúruvernd-
arráðs, ef þessir staðir hefðu
verið friðlýstir fyrir löngu.
Við skulum vona, að þessi tvö
mál verði afgreidd á sómasamleg-
an hátt. En jafnframt held ég, að
við ættum að staldra við og gera
okkur grein fyrir, hvernig koma
megi í veg fyrir landnauðgun
tæknimanna í framtíðinni. Þar
tel ég þýðingarmest, að komið sé
á nánu samstarfi náttúruverndar-
og ferðamálaaðila annars vegar
og þeirra sem mest áhrif hafa á
skipulagningu og nýtingu lands
hins vegar. Ennfremur, að nátt-
úruverndarmál verði fengin sér-
stakri rannsóknarstofnun, og stór-
aukið fé verði lagt til þessara
mála. Loks vildi ég leggja til, að
verkfræðingum, tæknifræðingum,
jarðfræðingum og öðrum tækni-
mönnum, sem vinna að undirbún-
ingi og framkvæmd virkjunar-
mála, sé gert skylt að afla sér
þekkingar í almennri ökólógíu
(umhverfislíffræði), og slíkir
menn verði ekki útskrifaðir í
framtíðinni án tilskilins undir-
stöðunáms.í þessum fræðum.
Arnþór Garðarsson.
41