Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 24

Bœkur hafa verið íslendingum leiðarljós öld fram af öld. Ur feröabók Forbes frá 1860.
kanna sem rækilegast. Og hún snýr að
því, hver áhrif vaxandi áhætta útgefenda
hefur haft á val þeirra bóka, sem út eru
gefnar.
Engin könnun hefur átt sér stað á
þessu atriði, svo að kunnugt sé, og því
varlegra að draga ekki fljótfærnislegar
ályktanir í þessum efnum. Greinilegt er
þó, að útgáfa á þýddum skáldverkum með
umtalsverðu bókmenntagildi á stöðugt
erfiðara uppdráttar. Þótt segja megi, að
þýðingar úr erlendu máli eigi ætíð að
vanda sem bezt, er þó ugglaust, að sérstök
þörf er á, að úrvalsskáldrit séu þýdd af
sem hæfustum mönnum. En þeim þarf
að greiða hærri laun fyrir þýðingar sín-
ar en venjulegt er, og þessvegna kostar
meira að gefa út slík verk en önnur.
Þó vegur hitt enn þyngra, að sala
flestra góðra bókmenntaverka er mun
hægari en t. d. hreinna skemmtisagna,
sem seljast oftast ört og eru notaðar í
mun ríkara mæli til gjafa en aðrar bæk-
ur. Og jafnframt því að almennings-
bókasöfnum í landinu hefur vaxið fisk-
ur um hrygg og því getað keypt meira
af þýddum bókmenntaverkum en áður,
hefur það leitt til þess, að fólk vill hrein-
lega heldur fá þýdd verk lánuð til lestr-
ar en kaupa þau í bókaverzlunum.
Þetta er staðreynd, sem öllum útgefend-
um er kunn, og því er sú freisting rík að
sniðganga þessar bækur og gefa heldur
út þær skemmtisögur, sem öruggari sölu
eiga og eru ódýrari í útgáfu.
Sú þróun er áberandi í bókaútgáfu er-
lendis, að svonefndar fagrar bókmenntir
eru á stöðugu undanhaldi fyrir hvers-
konar handbókum og almennum fræðslu-
ritum auk bóka sem hreinlega eru bún-
ar til fyrir ákveðinn markað. Þetta kom
mjög berlega í ljós á mestu bókasýningu
heims, sem árlega er haldin í Frankfurt
am Main í Þýzkalandi og nú síðast í
byrjun október s. 1.
Hverskonar myndskreyttar bækur um
öll möguleg efni settu aðalsvipinn á alla
sýninguna og eru greinileg dæmi um á-
hrif af sjónvarpi og kvikmyndum.
Þessi breyting á bókaútgáfu þarf ekki
að vera varhugaverð og óefað heldur hún
áfram og er þegar farið að gæta hér á
íslandi.
En öllum þeim, sem annt er um bók-
menntir, hlýtur hún að verða nokkurt á-
hyggjuefni, ef hún leiðir til þess, að góð
bókmenntaverk sitji á hakanum og
standist ekki samkeppnina við glæsiút-
gáfur þær, sem nútima prenttækni býð-
ur til sölu á almennum bókamarkaði.
Margir hafa litið svo á, að lausn þessa
vanda væri e. t. v. fólgin í að gefa bæk-
ur út með sem ódýrustum hætti, svo-
nefndar pappírskiljur i þeirri von, að
lágt verð þeirra myndi greiða þeim göt-
una til almennings. í öllum stærri mál-
samfélögum hefur þetta reynzt rétt. En
t. d. á Norðurlöndum, svo sem i Svíþjóð og
Danmörku, hefur þetta alls ekki tekizt.
Fyrir um 10—15 árum hófst þar papp-
irskiljuútgáfa í allstórum stíl undir slag-
orðinu „Gerum bókina að almennri
neyzluvöru.“
Á þingi norrænna bókaútgefenda, sem
haldið var á Klækken í Noregi í júnímán-
uði s. 1., kom fram samdóma álit útgef-
enda frá öllum skandinavísku löndunum,
að fagurbókmenntir hefðu orðið að lúta
i lægra haldi fyrir handbókum og alþýð-
legum fræðiritum auk margvíslegra bóka
um stjórnmál og önnur þjóðfélagsleg
efni, að ekki sé minnzt á bækur um kyn-
ferðismál. Þrátt fyrir góðan vilja og slag-
orð um bókina og neyzluvöruna, varð
raunin sú, að sala og útgáfa bókmennta
dróst saman. Útgefendur hafa dregið
mjög saman seglin og því hafa rithöf-
undar í þessum löndum komið á fót eig-
in útgáfufyrirtækjum í þeirri von að geta
sýnt að minnkandi sala fagurbókmennta
stafi af áhugaleysi útgefenda á slíkum
verkum.
Þessum nýju útgáfufyrirtækjum rit-
höfunda tókst í fyrstu að ná nokkrum
árangri, en flest standa þau hinsvegar í
dag höllum fæti en treysta á, að stuðn-
ingur ríkisins sé á næsta leiti.
Hér áður var bent á þann vanda, sem
nú steðjar að íslenzkri bókaútgáfu vegna
minnkandi sölu og sívaxandi útgáfu-
kostnaðar.
Ríkisafskipti
f dag getur hún t. d. ekki greitt þau
ritlaun, sem rithöfundar eiga eðlilega
rétt á, en án rithöfunda verða engar bæk-
ur til. Og því miður verður það að játast
að vegna fámennis þjóðarinnar eru eng-
ar líkur til að bókaútgáfa á íslandi geti í
fyrirsjáanlegri framtíð greitt þau rit-
laun, að höfundar geti helgað sig ritstörf-
um óskiptir.
Óhjákvæmilega hlýtur ríkisvaldið því
að endurskoða afstöðu sína til bókaút-
gáfunnar í landinu. Fyrsta skrefið gæti
verið að heimila útgefendum að ráð-
stafa því fé, sem nú er greitt í söluskatt
af bókum, til þeirra, sem semja bækur,
hvort heldur það eru fræðimenn, skáld,
rithöfundar eða aðrir listamenn, sem
að bókum vinna.
í Noregi hefur rikið stutt norska bóka-
útgáfu um árabil með þeim hætti að
kaupa 1000 eintök fyrir bókasöfnin í
landinu af sérhverri bók eftir norskan
rithöfund eða skáld, sem þar er gefin
út. Svipaða aðstoð þarf íslenzka ríkið að
veita íslenzkri bókaútgáfu.
Flestum ætti að vera ljóst, að örlög
íslenzkrar bókaútgáfu er ekki einkamál
útgefenda. Einkum hljóta rithöfundar
og bókagerðarmenn í landinu að láta sig
miklu varða þau vandamál, sem hún á
við að glíma. Framar öðrum verða því
þessir aðilar allir að taka höndum sam-
an og vinna sameiginlega að lausn þeirra.
Er bókin dauSadæmd?
í dag á timum tölvunnar eru menn
víða erlendis farnir að ræða um það í
fullri alvöru, hvort örlög bókarinnar séu
ekki þegar ráðin og hún í raun dauða-
dæmd. Flestir veigra sér við að leggja
trúnað á það. Þá ræða menn einnig um
það, að sjónvarpið, kvikmyndin, hljóm-
platan eða segulbandið muni leysa bók-
ina af hólmi, en fæstir trúa þvi að held-
ur. Þvert á móti hefur því verið haldið
fram, og það jafnvel verið stutt nokkr-
um rökum, að bóksala og bóklestur hafi
færzt í aukana, eftir að sjónvarpið kom
til sögunnar. Að mínu viti er þessu ekki
þannig farið hér á landi, þó að það kunni
að eiga við erlendis. Hitt megum við öll
24