Samvinnan - 01.10.1972, Blaðsíða 57

sínar af ástæðunum sem Johnson tilfær-
ir, i stað þess að gera greinarmun ein-
ungis á tilbúnum og náttúrlegum eyj-
um.
Áskilið er samt aðeins 500 metra ör-
yggisbelti umhverfis vísindalegan útbún-
að eða uppsetningar, sem verður undir
lögsögu strandríkisins (grein 5 (3)).
Samkvæmt grein 2 (1) í sáttmálanum,
sem er grein 68 í lagadrögum Alþjóða-
laganefndarinnar, fer strandríkið með
fullveldisrétt yfir landgrunninu í því
skyni að kanna það og nýta náttúruauð-
æfi þess. Þrjú sjónarmið komu í ljós á
ráðstefnunni um þetta atriði. Einn hluti
fulltrúanna, til dæmis fulltrúar Sam-
bandslýðveldisins Þýzkalands og Japans,
óttuðust, að stefnt væri í hættu frelsinu
á úthafinu með veitingu slíkra fullveldis-
réttinda.78) Annar hópur, til dæmis full-
trúar Bandarikjanna og Ítalíu, létu í ljós
þá skoðun sína, að veiting „óskoraðrar
lögsögu og yfirráða“ nægði.79) Hins veg-
ar var meirihluti fulltrúanna þeirrar
skoðunar, að „fullveldis-réttindum“ ein-
um fylgdi nauðsynlegur réttur til árang-
ursríkrar könnunar og nýtingar.80)
Höfunda á meðal hefur Mouton stung-
ið upp á að nota orðið „eign“ um réttindi
strandríkja.81) Golde, sem hafnaði uppá-
stungu Moutons, benti á, að slíkt orðalag
mundi ekki heimila vald til löggæzlu,
sem væri hið nauðsynlegasta til árang-
ursríkrar framfylgdar réttar strand-
ríkja.82) Áður hafði Cecil Hurst haldið
því fram, að engin skil yrðu dregin á
milli „fullveldisréttar" og „óskoraðrar lög-
sögu og yfirráða."83)
Ráðstefnan vísaði glögglega á bug full-
veldiskröfum til landgrunnsins með því
að takmarka rétt strandríkja einvörðungu
við könnun og nýtingu botnsins og jarð-
vegsins og með því að leggja áherzlu á
frelsið á úthafinu í greinum 3, 4 og 5.
Með tilliti til sliks er satt að segja for-
vitnilegt að huga að því, eins og Gutt-
eridge hefur réttilega á bent, hvort um
fullveldisrétt geti verði að ræða án full-
veldis.84) Það er auðsætt, samt sem áður,
að orðið „fullveldisréttur“, eins og með
það er farið, mundi aðeins endurspegla
það hugðarefni strandríkja að hafa í ó-
skoraðri eigu sinni og sjá um gæzlu eign-
arréttarins á landgrunninu. í grein 2 (2)
er nánar útskýrt eðli réttar strandríkja.
Hann „er óskoraður i þeim skilningi, að
ef strandríki kannar ekki landgrunnið
eða nýtir ekki náttúruauðæfi þess, þá
getur enginn um það hafizt handa né
gert kröfur til landgrunnsins án sam-
þykkis strandríkisins berum orðum.“
Þetta ákvæði er glögglega í þágu hags-
muna þróunarlandanna að þvi leyti, að
þau geta örugglega aflað sér stuðnings
landa, sem framarlega standa um vís-
indalega þekkingu, eða einka-aðila til
að hafa not af náttúruauðæfunum án
þess að tefla rétti sínum á þann veg í
hættu.
Með grein 2 (3) varpaði ráðstefnan
glögglega fyrir borð meginreglunni um
eignarhald í reynd, og að því leyti samdi
hún sig að ríkjandi háttalagi í þeim efn-
um.
Strandríki hafa fullveldisrétt yfir nátt-
úruauðæfum á landgrunninu. í nátt-
úruauðæfi lagði ráðstefnan þessa merk-
ingu, eins og út er skýrt í grein 2(4):
„auðæfi námaefna og önnur ókvik efni
á botninum og í jarðveginum ásamt líf-
verum af setlagategundum, þ. e. a. s. líf-
veium sem á uppskeiustigi annaðhvort
mega sig ekki hreyfa þar sem þær eru á
eða undir botninum eða geta ekki hreyft
sig nema í stöðugri líffæralegri snertingu
við sjávarbotninn eða jarðveginn."
Meðal fræðimanna var mikill ágrein-
ingur um það atriði, hvort fiskveiðar á
setlögum skyldu falla undir kenninguna
um landgrunnið. Alþjóðlaganefndin
skirrðist jafnvel i upphafi við að nota
heitið „náttúruauðæfi" og renndi þannig
stoðum undir þá skoðun, að hugtakið
landgrunn skyldi vera aðskilið setningu
reglna um fiskveiðar. Meira að segja
eftir að hún tók upp heitið „náttúruauð-
æfi“ á 205. fundi sínum naut sú skoðun
fylgis.85) Nefndin afréð samt sem áður
á fimmtu almennu samkomu sinni, að
setlaga-fiskveiðar skyldu felldar inn í
landgrunnskerfið, enda færi ekki á milli
mála, að svonefndar botnveiðar væru
undanþegnar.80)
Kunz var fráhverfur því, að setlaga-
fiskveiðar væru felldar inn í hugtakið
um landgrunnið og taldi það glögglega
vera misnotkun kenningarinnar.87) Rich-
ard Young óttaðist, að slík innbyrðing
gæti teflt í alvarlega hættu frelsinu til
veiða á úthafinu yfirleitt.88) Samkvæmt
Oda „skyldi ekki spurt, hvort auðæfi væru
á sundi í hafinu eða bundin botninum,
heldur fremur hverra athafna mannsins
væri þörf til nýtingar þeirra“ og „þar
sem báðar þessar tegundir fiskveiða eru
stundaðar á úthafinu, er nýting auðæfa
bundinna botninum í engu frábrugðin
venjulegum fiskveiðum og engin ástæða
til annars en sömu lagareglna um báð-
ar.8°)
Á hinn bóginn var Padilla Nervo90)
það alvörumál í Alþjóðalaganefndinni og
fulltrúum E1 Salvador í umræðum í f jórðu
nefndinni á Genfar-ráðstefnunni 1958,91)
að sú þrenging merkingar „náttúruauð-
æfa“, að þau merktu auk námaefna og
ókvikra auðæfa aðeins setlaga-fiskveið-
ar, væri heftandi túlkun. Þeir æsktu út-
víkkunar hugtaksins, svo að það næði til
allra tegunda sjávardýra og sjávarjurta-
gróðurs, sem lifðu í sífelldum líkamleg-
um eða lífeðlislegum tengslum við sjáv-
arbotninn.
Að mínum dómi hafa þeir, sem báðum
þessum sjónarmiðum halda fram, að ó-
fyrirsynju lagt áherzlu á fiskveiðar sem
slíkar. Megintilgangurinn að baki kenn-
ingarinnar um landgrunnið er sá að láta
strandrikjunum í té slík auðæfi, sem
mynda hluta landgrunnsins. Af þessum
sjónarhóli séð væri það án efa að mis-
beita kenningunni að krefjast fullveldis
yfir syndandi fiskum. Hins vegar gegnir
öðru máli um setlagafiska. Þeir eru af
sérstökum tegundum, og eins og glögg-
lega er útskýrt i grein 2(4) taka þeir til
sín næringu af landgrunnssvæðinu og
halda sér þétt við botn landgrunnssvæðis-
ins. Með öðrum orðum, þeir mynda mikil-
vægan hluta auðæfa þeirra, sem finnast
á landgrunnssvæðinu. Ef mótbárur Oda
væru teknar gildar, skytu þær meira að
segja loku fyrir nýtingu strandríkjanna
á námaefnum, því að henni verður aðeins
unnið af yfirborði sjávar — mótbárur
sem háttalag rikja og lagaleg viðhorf
hafa fyrir löngu rutt úr vegi.
Það er sérlegt ágæti Genfar-sáttmál-
ans, að í honum felst takmörkun á rétti
strandríkja. Frelsið á úthafinu lilýtur
vernd í greinum 3 og 4. Sérhver órétt-
lætanleg „íhlutun" um siglingar, fisk-
veiðar eða varðveizlu lifandi auðæfa
hafsins eða hindrun haffræðilegra
grundvallarrannsókna er bönnuð í grein
5(1). Þegar strandríkin ráðgera uppsetn-
ingu vísindalegs útbúnaðar, skulu þau
tilkynna það og setja upp varanlegar við-
varanir við slíkum uppsetningum í sjón-
um. Ennfremur skal þess gætt, samkvæmt
grein 5, klausum 6 og 7, að séð sé til þess,
að vísindalegar uppsetningar og útbún-
aður verði ekki til trafala á viðurkenndum
sjóleiðum, nauðsynlegum alþjóðlegum
siglingum; og að verndar njóti gegn skað-
völdum lifandi auðæfi á öryggisbeltinu
umhverfis þennan útbúnað.
Fyrir tillitssemi gagnvart háttalagi,
sem lengi hefur viðgengizt, viðurkenndi
ráðstefnan rétt strandríkja til að nýta
jarðveginn með því að grafa jarðgöng
án tillits til dýptar sjávarins yfir jarð-
veginum (grein 7).
Þrátt fyrir alla kosti sáttmálans er
hann ekki án galla. Svæði landgrunns-
ins hefst utan við landhelgi. Þar sem ekki
er fyrir hendi samkomulagsgerð um
breidd landhelginnar, og þar eð þrálát-
ar deilur eru um hina ýmsu mælikvarða,
hafa ekki verið nákvæmlega ákvörðuð
upphafsmörk landgrunnsins. Sakir nýt-
ingar-mælikvarðans í skilgreiningu land-
grunnsins er brýn nauðsyn að fylgjast
statt og stöðugt með yztu mörkunum,
sem upp hafa verið takin hverju sinni.
Erfiðleikum er einnig bundið, þegar sama
landgrunnið veit að tveimur ríkjum, sem
liggja hlið við hlið ellegar hvort gegn
öðru, því að þá er ríkjunum tveimur í
sáttmálanum gert að ákvarða marka-
línuna með gagnkvæmu samkomulagi. í
sáttmálanum er þó gefið í skyn, í grein
6, klausum 1 og 2, að markalínan skuli
vera miðfjarlægðarlínan, ef samkomulag
hefur ekki verið gert eða ef sérstakar
kringumstæður gefa ekki tilefni til ann-
ars. Á miðfjarlægðarlínu er „sérhver
punktur í jafnmikilli fjarlægð frá næsta
punkti grunnlinanna, sem breidd land-
helgi hvors ríkis er við rniðuð." Með tilliti
til mikilvægis landgrunnsins getur á-
kvörðun markalínu á milli slíkra ríkja
vissulega orðið ágreiningsatriði. Vandinn
yrði erfiðari viðfangs en ella, ef annað
ríkið tæki upp beinar grunnlínur, en hitt
markalínu lágflæðis. Með því að heimila
undanþágur vegna sérstakra kringum-
stæðna án þess að kveða nánar á um
það, sem við er átt, var merking greinar
6 ekki eins skýr og ella hefði verið. Að
áþekkum hætti fer því víðs fjarri, að
ljóst sé, hvað telst vera sú „óréttlætan-
lega íhlutun“ um frelsið á hafinu, sem
á er minnzt i grein 5, og það getur orðið
misklíðarefni, þegar til kemur.
57