Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.12.1922, Side 12

122 Tímarit íslenskra samvinnufélaga.
lánsversluninni með sjóðmyndunum félagsmanna. Verður
síðar á það minst.
Kaupfélögin.
pá minnist B. Kr. á fyrstu verslunarsamtök bænda
í þingeyjarsýslu um 1880, og telur þau hafa verið sprott-
in af misskilningi. Sem inngang að þeim hugleiðingum
hefir hann þá kenningu, að „þar sem engin auðsöfnun
er, þar brestur alla framtakssemi og áræði, sem á
viti er bygt“. Hefir hann þar hausavíxl á hlutunum og
gerir auðinn að orsök viturlegrar framtakssemi í stað
afleiðingar. Framtakssemin býr í manninum sjálfum, og
ef hún stjórnast af viti, getur fátæklingurinn safnað sér
auði, en auðmaðurinn getur hinsvegar eytt fé sínu á
skömmum tíma, ef hann vantar vit til þess að fara
með það, og eru þess ekki fá dæmi. þessvegna er fátækt
bændanna í þingeyjarsýslu ekki sönnun fyrir því, að
íramtakssemi þeirra hafi verið óviturleg, þegar þeir
hófu verslunarsamtök sín. það vill þó B. Kr. álíta og
heldur að misskilningur bændanna hafi verið fólginn í
því, að þeir hafi ekki gert sér „grein fyrir hver var or-
sökin“ til þess, að þeir „töldu sig féfletta“ af kaupmannin-
um. Auðvitað hljóta allir aðrir en B. Kr. að sjá, að alveg
einu gildir um orsökina úr því að bændur komast fram hjá
henni með samtökum sínum. Hafi verið um féflettingu
að ræða, sem B. Kr. ekki neitar, heldur aðeins reynir
að réttlæta, þá er alveg sama hvort „aðalorsökin“ hefir
verið „áhættusöm vöruskiftaverslun og lánsverslun“ og
að „búðirnar voru bankar“, eða eitthvað annað hefir ver-
ið haft að yfirvarpi fyrir féflettingunni. Hinsvegar er
þó lærdómsríkt það dæmi, sem B. Kr. tekur fyrir því,
hvernig kaupmenn hafi farið að því að reikna út sann-
gjarna álagningu á vörur sínar í gamla daga. Grundvöll-
urinn, sem alt hvílir á, er dæmi, sem B. Kr. býr til út
í loftið um hagnað umboðssala í Kaupmannahöfn árið
1879. Hann gerir ráð fyrir, að þessi umboðssali hafi átt