Andvari - 01.07.1960, Blaðsíða 84

II. C. ÍSltÁNNÉIi
andvam
Í 78
um, í víðara samhengi, sem leysir upp
hin görnlu viðfangsefni, en setur ný
vandamál í staðinn, ennþá óskiljanlegri,
ennþá frjórri fyrir listina. Það er einmitt
tilfinningin fyrir því, að lífið sé leyndar-
dómur, sem er fyrsta uppspretta listbirt-
ingar, jafnt í smáu sem stóru. Með öllu
sínu lífi, öllu sínu eðli, með öllu því sem
hann á af þekkingu og hugkvæmni, hugs-
unurn, draumum og tilfinningum, verður
listamaðurinn að reyna að nálgast sinn
eiginn veruleika: þá heildarinnlífun, þann
sannleika listarinnar, sem umvefur allt,
er allt í öllu og skýrir alla hluti.
Nú mætti yður finnast það meira en
lítið mikillæti af umkomulitlum dönskum
bókarhöfundi að kynna sjálfan sig og
starf sitt með svo stórum orðum, rétt eins
og ég afhenti yður nafnspjaldið mitt og
titlaði sjálfan mig skáld. Þér hafið líka
rétt til að hugsa sem svo, að orðin, sem
ég viðhafði, séu óljós, tvíræð og óákveðin
orð, sem segi of mikið, en merki of lítið.
Eg skal verða fyrstur manna til að játa
það. En ég á ekki betri orða völ, því að
það liggur í hlutarins eðli, að listamaður-
inn getur aldrei tjáð til fullnustu þá
heildarinnlífun, sem svífur honum fyrir
sjónir eins og leiftur á þeim augnablik-
um, sem andinn kemur yfir hann, ef mér
leyfist að segja svo. Hún er hæfileikum
hans ofviða, hana er ekki hægt að túlka
með þeim ófullkomnu tilfæringum og
ófullnægjandi táknum, sem hann hefur
til umráða í orðum, tónum, litum og
formi. Samt sem áður getur hann eklci
sætt sig við annað. Þessi óviðráðanlega
tjáning er einmitt það, sein hvert einstakt
viðfangsefni krefst af honum. Þetta verð-
ur hann að reyna, svo framarlega sem
árangur sá, sem hann lætur frá sér fara
í fyllingu tímans, þótt ófullkominn sé og
vanburða, á að innihalda svo mikið sem
eitt korn af listrænum sannleika fyrir hann
sjálfan. Hann verður alltaf að hafast við
á yztu endimörkum hælileika sinna og
getu, á sviði, þar sem engin lög og engin
reynsla er í gildi, þar sem fyrri sigrar og
ósigrar eru þýðingarlausir, þar sem hans
tilviljanakenndu þekkingarslitur hafa þvi
aðeins gildi, að þau þjóni heildinni, að
frá þeim liggi tengilínur til allrar annarr-
ar þekkingar á öllum öðrum sviðum til-
verunnar. Segja má, að þetta séu harðir
kostir og ekki við þá hlítandi. En sé hann
ekki alltaf reiðubúinn að vilja það, sem
ómögulegt er, þá er ekkert vit í starfsenu
hans. Þá hefur hann engan rétt til að
kalla sig listamann.
Þessu getið þér andmælt á þann veg, að
listamenn hafi oft sett sér einskorðuð
markmið og leyst takmörkuð viðfangs-
efni, þeim hafi tckizt að þjóna stjórnmála-
stefnu eða trúarkenningu, að þeir hafi a
liðnum öldum skapað fjölmargar lista-
stefnur og skóla. En listamenn hafa aldrei
getað innlimað sjálfa sig ákveðnum stjórn-
málaskilningi án þess að bíða tjón á list
sinni, og sjálfsagt er það ástæðan fyrn
því, að þeir hafa alltaf reynzt ótryggir
bandamenn í stjórnmálum. Það hefur líka
komið í Ijós, að þeir hafa ekki reynzt
dyggir þjónar neinnar trúarkenningar,
nerna meðan hún var gædd lifandi inn-
hlæstri, sem rúmaði allan dulardóm til-
verunnar. Og nýjar stefnur hafa alltaf
skapazt, þar sem tjáningarform listarinnar
var orðið steinrunnið dauðum venjum,
af því að mannshugmynd þeirrar tíðar
samsvaraði ekki lengur veruleikanum-
Margir listamenn hafa þá fundið nauð-
syn þess að vinna saman að því að
hrjóta niður hin görnlu l'orm og setja önn-
ur í þeirra stað, sem betur samsvara veru-
leikanum og hafa upp á fleiri möguleika
að bjóða. Það er einmitt þetta, sem ver
höfurn séð vera að gerast á undanförnum
áratugum. Ég ætla ekki að eyða mörgum
orðum að þeim rnörgu stefnum, sem ska]1
azt hafa í skyndi og tekið við hver af ann