Andvari - 01.07.1960, Blaðsíða 30

124 ÖRNÓLFUR TIIORLACÍUS ANDVARI
vegar fimm tám eða fingrum, svo sem
upprunalegt er með spendýrum. Af þessu
leiðir, aS þróun prímatanna liefur aldrei
staSnaS á braut sérhæfingar, þeir hafa
jafnan getaS aSlagazt breyttum aSstæS-
um, sem eyddu dýrum, er sérhæfzt höfðu
um of að kröfum hins fyrra umhverfis.
Öll viðleitni okkar til að rekja þróunar-
sögu lifandi vera er reist á tvennu: ann-
ars vegar á athugunum á leifurn löngu
dauðra lífvera -— steingervingum — en
hins vegar á samanburði á líkamsgerð nú-
lifandi, skyldra dýra.
Því miSur er óvenjufátt steingervinga
þckkt l’rá prímötum. Meðfram stafar þetta
af því, að prímatar eru rnargir og liafa
verið skógardýr, en jarðlög þau, sem við
sækjum steingerðar leifar hryggdýra í,
eru sjaldnast til orðin á skógarsvæðum.
Mikill hluti þróunarsögu prímata hefur
farið fram í hitabeltislöndum, en þar
hefur fátt steingervinga fundizt frá þcim
tímum, sem hér um ræðir. Loks má benda
á það, að oft þekkjum við til aldauða
merkurdýra vegna þess, að þau hafa
sokkið í dý og leifar þeirra síðan geymzt.
Prímatarnir, að minnsta kosti hinir æðri,
eru greindar skepnur og álpast ógjarna
út í fen og ófærur. Þess vegna hefur
einnig fátt geymzt af leifum prímata, sem
lifðu á jörðu niðri.
Þegar Darwin og samtímamenn hans
beittu þróunarkenningunni til að skýra
uppruna manna, voru forfeður mann-
kyns nær engir þekktir, svo að flest rökin
um þróun mannsins voru sótt í athug-
anir á núiifandi prímötum, og vitanlega
einkum þeim, sem skyldastir eru okkur
— mannöpunum.
Núlifandi prímatar skiptast í tvo undir-
ættbálka: annars vegar í hálfapa, en hins
vegar í apa og menn. Hálfaparnir eru
frumstæðastir prímata, standa um margt
nálægt skordýraætum. Þeir eru lítil klif-
urdýr með langa rófu, hvöss eyru og oft-
Lemúr.
ast með langt trýni, svipað hundstrýni.
Þeir eru mest á ferli á nóttunni og hafa
því stór augu. Hálfaparnir lifa á hita-
beltissvæðum Afríku og Asíu, en eru
einkarmargir og fjölhreytilegir á Mada-
gascareyju. Þar hefur margt frumstæðra
dýra lifað fram til vorra daga.
Hálfapinn Tarsius, frá Austur-Indíum,
stendur á mun hærra þroskastigi en aðrir
hálfapar, og er oft fiokkaður sér í undir-
ætthálk á milli apa og hálfapa.
Hinir eiginlegu apar skiptast í tvo hópa:
suður-amerísku apana — apa hins nýja
heims — og apa hins garnla heims, sem
um ýmsa hffæragerð eru hvorir öðrum
frábrugðnir. Æðstir apa hins gamla heims
eru mannaparnir: górilla, simpansi og
órangútan, og eru þeir náskyldir mönn-
um.
Aldauða apar.
Miðöld jarðsögunnar, sem lauk fyrir
um hundrað milljónum ára, var öld skrið-
dýranna. Þá lifðu tröllauknar stóreðlur a
landi, í lofti, í sjó og vötnum. Er á leið
miðöld fór að bera á frumstæðum spen-
dýrum, sem smárn saman ruddu sér til
rúms, er stóru skriðdýrin dóu út. í lok
miðaldar voru fram komnir fulltrúar
lielztu ætthálka spendýra.
Frá paleósenskeiði, fyrsta skeiði tertíer-
tímabilsins, sem kom næst á cftir mið-
cild, þekkjum við steingerða hálfapa. Af
þeim eru svo hinir eiginlegu apar
komnir, bæði í nýja og gamla heiminum-
Suður-Ameríka var ekki í tengslum við