Andvari - 01.07.1960, Blaðsíða 32

126
ÖRNÓLFUR THORLACÍUS
andvari
önnur lönd á meginhluta tertíertímabils,
enda þróuðust aparnir þar eftir sínum
eigin leiðum og hafa aldrei blandazt öp-
um hins garnla hcims. Af öpum gamla
heimsins þróuðust síðan mannapar og
menn. Við þekkjum steingervinga nokk-
urra apa frá ýmsum skeiðum jarðsög-
unnar, hinn elzti er frá ólígósenskeiði
og fundinn í Egyptalandi. I Evrópu, Asíu
og Afríku hafa fundizt leifar frumstæðra
apa, eikarapanna, Dryopithecus. Leifar
þessar eru frá síðustu skeiðum tertíer-
tímabils: míósen og plíósen. Mestmegnis
hafa fundizt tennur og kjálkar, en úr
þeim má lesa einkenni, sem í senn minna
á górillu, simpansa og mann. Eikarap-
arnir voru fremur ósérhæfðar skepnur,
sem staðið hafa nærri sameiginlegum
uppruna mannapa og manna, þó nær
öpunum og líklega næst simpansanum.
Beinast liggur við að ætla, að þróun
rnanns frá öpum hafi hafizt með því,
að forfeður manna hali leitað niður á
jörð, en aparnir þróazt áfram í trjánum.
En nú er svo að sjá, sem þróunarbrautir
manna og mannapa hafi kannski greinzt
á jörðu niðri og mannaparnir seinna
leitað upp í trén.
Árið 1948 fannst í Austur-Afríku, við
Viktoríuvatn, steingerður api, sem hlaut
nafnið Proconsul. Síðan hafa fleiri leifar
Proconsul-apa fundizt á svipuðum slóðum.
Proconsul mun hafa lifað um mitt tertíer-
tímabilið og er elzta dýr, sem menn
þekkja og kalla mætti mannapa. Aldur
steingervinganna hefur verið áætlaður
kringum tuttugu milljónir ára. Það koin
mönnum nokkuð á óvart, að Proconsul
var mun „mannlegri“ í sumum einkenn-
um en mannaparnir og þekktir yngri
fyrirrennarar þeirra, svo sem eikaraparnir.
í öðrum atriðum brúaði hann hins vegar
bilið milli mannapa og lægri apa. En
það, sem athyglisverðast þótti hjá Pro-
consul, var, að hann hefur ekki klifrað
í trjám, heldur hlaupið um sléttuna á
fjórum fótum eða ef til vill gengið bálf-
uppréttur.
Ef Proconsul er, svo sem rnargir ætla,
forfaðir manna og mannapa, eða nákom-
inn slíkum forföður, eru bæði menn og
mannapar kornnir af sléttudýrum og
margt í líkamsgerð mannapanna, svo sem
klifurarmar og klifurfætur, sérhæfing,
sem leiðir af lífi þeirra í trjánum, — sér-
hæfing, sem forfeður manna hafa ekki
búið yfir.
Hálfmenn.
A sömu slóðum, sem sléttuapinn Pro-
consul reikaði fyrir tuttugu milljónum
ára, hafa fundizt leifar undarlegra skepna,
sem kalla mætti hálfmenn. Idin fyrsta
þessara frumstæðu mannvera — eða
þroskuðu apa — fannst árið 1924 í tertíer-
lögum í Taungsfjöllum í Suður-Alríku.
Þetta var höfuðkúpa barns, sem í ýmsu
líktist höfuðkúpu af ungviði gorillu eða
simpansa, en vantaði hinar stóru bein-
brúnir yfir augun, sem einkenna mann-
apana, og svo var heilabúið eitthvað
stærra.
Apa- og mannabörn eru miklu líkari
en foreldrar þeirra, svo að ekki urðu
nema takmarkaðar ályktanir dregnar af
þessum fyrsta fundi. Raymond Dart, próf-
essor í líffærafræði í Johannisburg, rann-
sakaði höfuðkúpuna og gaf verunni
nafnið Austrálopithecus africanus, hinn
afríski suðurapi. Hann taldi barnið tengi-
lið manna og mannapa — hálfmann —
en fæstir vísindamenn féllust á þessa tiT
gátu, heldur meintu, að þetta hefði bara
verið forfaðir simpansa eða górillu, og
hæddust að Dart, unz hann þreyttist og
lét málið falla niður.
Skozkur læknir og steingervingafræð-
ingur, Robert Broom, sem starfaði að
lækningum og rannsóknum í Suður-
Afríku, tók síðan upp merki Darts. Hann