Andvari - 01.07.1960, Blaðsíða 9

ANDVAIiI
BJAHNI PÁLSSON OG SAMTÍÐ IIANS
103
gefnar út eða kannaSar til noklturrar lilítar. Kafla úr einu slíku lækningabókar-
handriti liefur Schleisner tekiS upp í bók sína um sjúkdóma á íslandi, og
Vilmundur Jónsson gaf út lækningabók séra Þorkels Arngrímssonar í GörSum,
sem trúlega má telja meS þeim beztu, enda hafSi Þorkell lagt stund á læknis-
fræSi viS Hafnarháskóla. LæknisráS þessi eru ákaflega misjöfn aS gæSum, sum
hreinir töfrar eSa galdrar, önnur og skaplegri má rekja til læknastarfsemi munka
°g sem byggjast á lækningamætti ýmissa jurta. ÞaS mun tilgangslaust aS rekja
þessi ráS nánar, því ógemingur er aS segja um þaS nú, hver þeirra bafa notiS
mestrar hylli á 18. öldinni, þar mun liver hafa fariS sína leiS og tilviljun ráSiS
niiklu um, hvaSa lækningabókarbandrit var tiltækt hverju sinni. Eitt ráS var
þó notaS öSrum fremur, og þaS var blóStaka, enda fjallar þaS eina, sem prentaS
er á íslenzku um lækningar fyrir daga Bjarna, um blóStökur og er þaS aS finna
aftan viS rím ÞórSar Þorlákssonar frá 1692. Bartskerar og skottulæknar fram-
kværndu oftast blóStökurnar, en tíSast munu þær hafa gert meira mein en gagn
°g stundunr riSu þær sjúklingunum aS fullu. ASrar aSgerSir þessara lækna má
ætla aS oft bafi komiS aS liSi, s. s. aS skera í ígerS og aS gera aS sárum, bein-
brotum og liShlaupum. Ég held, aS lýsing Horrebow’s á heilbrigSismálum þjóS-
arinnar fari nærri lagi, en hann dvaldist bér á árunum 1749—51 og kemst svo
að orSi í „Tilforladelige Efterretninger orn Island": ,,Naar Islænderne blive
syge, lade de Gud og Naturen raade, efterdi der er ikkun gandske faae iblandt,
som have nogen Huus-Medicin fra Danmark og vide at bruge den“ (bls. 281)
°g um slysin segir hann: „naar nogen kommer til Ulykke med Beenbrud eller
deslige, det da staaer ret jammerligen til, saasom der er slet ingen, som kand
fuelpe, og derved skeer det, enten at de kommer sig ikke, eller meget ilde og
efter lang udstanden Smerte" (bls. 282). Og loks álítur hann „at nogle Medici
sbulde komme Islænderne vel tilpas, og at de skulde flve dem nok at bestille,
dersom de ikkun havde Raad til at holde saadanne gode og nvttige Mænd bos
sig" (bls. 279). — Um bann þátt heilbrigðismála, er snerti fæðingar og liós-
mæður, vitum viS sæmilega vel hvemig meS var farið, því aS bar um giltu
sérstök fvrirmæli, nefnilega „Danmarks og Norges Kirke-Ritual" frá 1685 og
sem fariS var eftir einnig hér á landi, enda tekin unp í „Handbók presta". Þessi
fyrirmæli veita fróSIegar upplýsingar um tíðarandann á 18. öldinni. og skal
því getiS hinna helztu þeirra, eins og þau birtust í íslenzkri þýðingu í Handbók
presta frá 1826. Um ljósmæður segir svo: „Yfirsetukonur ega fyrst aS vfirbevrast
°g gefast bréf upp á þeirra embætti; þær ega aS þjóna ríkum og fátækum fvrir
sanngjörn laun af þeim er geta, en hinum upp á Guðs vegna." í ritualinu
stendur: „skulle de af erfarne Medicis eller Chirurgis flittig examineris og over
«öris“ (Lovs. f. Isl. I), en þar sem slíkra manna var þá ekki völ hér á landi, mun