Andvari - 01.06.1964, Page 139

ANDVARI
LJÓS OG ELDUR
137
áhrif, en líklega hefur eldsmaturinn ráð-
ið mestu um gleði hans og sorg. Léttveður
og lán eldakonunnar léttu skap eldsins.
Eldakonur voru misjafnlega eldsælar, sem
kallað var; hjá einni logaði alltaf vel, en
hjá annarri var sífellt basl með eldinn.
Gamalt orðtak sagði: Astsæl og eldsæl.
Gaman var að horfa á leik eldsins, er
hann logaði glatt í hlóðum. Eg veit ekki,
hvort nokkur kona hefur horft í eld nema
til gamans, þótt talað hafi verið um, að
hægt væri að sjá þar forlög sin. Helzt
kunna ungar stúlkur að hafa leitað í log-
unum að andliti mannsins, sem átti að
deila með þeim kjörum í lífinu, ámóta og
gætt var að því i hvaða átt brennandi
eldspýta sveigðist, átt unnustans eða unn-
ustunnar.
Eldurinn lét misjafnlega við mat sín-
um, en eldsneytið var heldur ekki alltaf
ánægt með hlutskipti sitt. Oft brast hátt
í bröndum í glóð, stundum engu líkara
en þeir engdust þar í dauðateygjum.
Gömlum skipasmiðum var illa við, ef illa
lét í spónum eða afhöggi frá iðju þeirra,
er það var komið í eld. Sá viður átti ekk-
ert erindi í skip. Svipuðu máli gegndi um
allan annan við, sem illa lét í eldi, hann
hefði betur aldrei þangað komið.
Óhöpp og ódrýgindi í búi gátu stafað
af sumu eldsneyti. Það sannar málshátt-
urinn: Þar verður aldrei eldiviðardrjúgt,
sem brennt er hrafnshreiðrinu. Er það í
samræmi við annan málshátt: Guð borg-
ar fyrir hrafninn.
Það var vandi að fela eldinn svo að
kvöldi, að hægt væri að taka hann upp
að morgni, en það verður hverjum að
list, sem hann leikur. Byrjað var á því að
þjappa glóðinni vel saman og hún hulin
með rusli cða sæmilega þurrum torfu-
snepli. Utan með var sett aska. Ofan á
þetta var lögð blaut torfa og ofan á hana
felhella eða steinn. Algengt var að leggja
blaut sokkaplögg og leppa á felhclluna.
Mörgum konum þótti bezt að fela eld-
inn í myrkri, því þá sást betur til, ef
neisti hrökk úr hlóðunum, svo hætta gat
stafað af.
Flestar konur krossuðu yfir eldaugað,
þegar húið var að fela eldinn, og sögðu
um leið: „Guð blessi þetta hús í Jesú
nafni."
Sonur eldsins var reykurinn og fædd-
ist á undan föðurnum eins og segir í
gömlu gátunni: Sonurinn leikur sér á
húsþakinu, áður en faðirinn er fæddur.
Það var skemmtilegt að koma á fætur í
fögru veðri að morgni dags og sjá sveit
vakna af svefni í reyknum, sem liðaðist
upp frá bæjunum. Stundum steig hann
til himins, en stundum lagðist hann með
jörðinni. Hið fyrra boðaði þurrk en hið
síðara regn. 1 sumum sveitum átti þetta
þó aðra merkingu: Reykur, sem liðaðist
upp í loftið, sýndi, að búið var að gjalda
í leigurnar. Til voru fleiri skýringar á
þessu háttalagi reyksins.
I einstaka eldhúsi átti reykurinn ekki
greiða útgöngu, þótt strompur, vindskjól,
eldvarp og undirblástur virtust í bezta
lagi. Þau eldhús voru kölluð kafsæl, og til
voru urn þau orðin kafeldhús, kafkrókur
og reykjarkrókur. Engin sæld var fyrir
cldakonu að stríða við kafið. Báru augu
þeirra löngum vott um það stríð.
Þessi annmarki stafaði ekki hvað sízt
af því, að strompurinn hafði ekki verið
settur á með réttu sjávarfalli. Sumir töldu,
að gera þyrfti upp rót eða rjáfur með
réttu falli, útfalli.
Árið 1888 varð sr. Ólafur Magnússon
prestur að Sandfelli í Óræfum. Þar var
gamalt eldhús og svo reyksælt, að ekki
var við unandi. Prestsfrúin, Lydia Knud-