Andvari - 01.01.1987, Qupperneq 71

ANDVARI
SKAPANDI TRVGGÐ
69
við að halda í lágmarki hverri íhlutun sinni sem ekki er í samræmi við ætlun
hins upprunalega höfundar og boða hans.“29
Hér yfirsést Nida þó að ,,ætlun“ höfundar er fremur hvikul texta-eigind og
að hún er einmitt mjög háð túlkunum okkar. Enda er það svo að þótt ýmsir
séu sammála Nida um að halda beri íhlutun þýðanda í lágmarki, þá eru ekki
síður margir þeirrar skoðunar að óhjákvæmilegt sé að þýðandi gangi til leiks
við frumtextann með ýmsa for-dóma sem móta muni útkomu þýðingarinnar.
Þýski túlkunarfræðingurinn Hans-Georg Gadamer sér í þýðingarstarfinu
stigveldisröðun þá sem ég hef rætt hér að framan. Hann segir að ef við
,,viljum leggja áherslu á einhvern þátt frumtexta sem er okkur mikilvægur, þá
getum við einungis gert það með því draga úr eða jafnvel þagga með öllu
niður í öðrum þáttum.“ í þessu birtist raunar ekki annað en eðli allrar
túlkunar, að sögn Gadamers. Þýðandi „verður að segja skilmerkilega
hvernig hann skilur“: „Sérhver þýðing sem tekur hlutverk sitt alvarlega er
ljósari og flatari en frumtextinn.“30
Gadamer heldur hér fram skoðun sem ég held að flestir þýðendur og
þýðingafræðingar hafi hneigst til að taka undir af nokkru gagnrýnisleysi: að
þýðing sé endurframreiðsla á þeim þáttum textans sem taldir eru fastar, á
meðan aðrar eigindir fara forgörðum. Þótt þýðingar teljist bæta úr skorti
(með því að flytja okkur menningu sem við bjuggum ekki yfir áður), hafa
menn séð í þeim einskonar fagurfræði glötunarinnar. Og hvar er líklegra að
við glötum verkinu en einmitt við þýðingu á textum Shakespeares, sem
virðast svo óendanlega auðugir að andagift og þrungnir merkingu?
Athugun mín á þýðingu Helga hefur þó alls ekki staðfest þetta sjónarmið,
heldur einmitt leitt mig til að efast um réttmæti þess. Þetta viðhorf er í eðli
sínu ófrjótt og það má jafnvel nota til að afsaka þýðingar sem á einhvern hátt
eru rýrar í roðinu. Er mál það sem notast við þýðingu verksins á einhvern hátt
óæðra máli frumtextans, einungis vegna þess að um þýðingu er að ræða? Og
hvað verður um fasta frumtextans? Varla standa þeir berskjaldaðir í nýju
umhverfi sínu og vart eru nýjar ,,umbúðir“, sem þeim eru fengnar, algjörlega
hlutlaust efni. Ef haft er í huga hvernig Helgi „endursamdi“ orðaleikinn sem
vitnað var til hér að framan, þá vaknar sú spurning hvort þýðandi geti ekki
astundað skipulega uppbót þegar tap virðist óhjákvæmilegt.31
Hugmyndir um ,,uppbót“ í þýðingu kunna að virðast í anda þeirra sem
hvað ákafast tala gegn orðréttum þýðingum og halda því fram að raunveruleg
virðing fyrir frumtextanum muni fyrst og fremst leiða til eðlilegs og sjálfstæðs
texta sem búið er að laga að nýju máli. Þær þýðingakenningar sem virðast
hvað nátengdastar jarðbundnu starfi þýðandans ýta undir þetta viðhorf. Hér
hef ég í huga til dæmis ,,blekkinga-kenningu“ Jiri Levýs, en samkvæmt henni
a þýðandi að „forðast árekstra við stílræna viðmiðun samtíma síns“ og
„þurrka út hvaðeina sem kynni að minna viðtakendur á að verkið var