Andvari - 01.01.1987, Qupperneq 74

72
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
ljóðstafa- og hljóðlíkingavefnaður Helga sé glæsilegur: o og ó leika á móti s
og st í hljómkviðu sem hæfir þessum aðstæðum einkar vel (síðarnefndu
hljóðin eru vel að merkja í samræmi við ríkjandi s-hljóm frumtextans).
En einnig hér er „uppbót“ á vegum myndmáls og viðeigandi tvíræðni. Með
„kveða svo fast að“ í fyrri spurningu Hamlets þýðir Helgi frumtextann
sannferðuglega, en auk þess býr „kveða“ yfir merkingunni að yrkja eða fara
með brag. Einnig losnar Helgi þannig við „phrase“ í annarri spurningu og
kemur þar að mynd sem er í áhrifamiklu framhaldi af „kveða“: „hver óf sinn
harm / í orð“ — hér er texti Hamlets óneitanlega farinn að vísa öðrum þræði
til hans eigin orðvefnaðar, enda býður frumtextinn upp á slíka samsömun
með viðbrögðum Laertesar. Ekki er hugkvæmni og snilld Helga minni í
línunum sem á eftir fylgja. Það er ekki aðeins að ,,særa“ sé prýðileg þýðing á
„conjures“, heldur kallast það líka á við „óttaslegnar“ og með samspili sínu
koma þessi orð til skila merkingunni í „wonder-wounded“. Vafasamt er að
betri dæmi finnist um það hvernig orðavefnaður og ákvarðananet eru eitt í
þýðingu Helga.
Þýðing myndmáls er væntanlega vandasamasti þáttur Shakespeare-
þýðinga og er þó af mörgu að taka. Hvað eftir annað hlýtur maður að dást að
lausnum Helga á þessum vanda og stundum fellur maður í stafi. Ég hef kosið
að fjalla um myndmálið að mestu án þess að víkja að þýðingu Matthíasar.
Slíkt hefði óhjákvæmilega leitt til samanburðar við þýðingu Helga og hefði
hann verið Matthíasi heldur óhagstæður; myndmál hans er yfirleitt ekki eins
beinskeytt, það á til að verða um of orðflúrað og stundum allt að því týnist
það í endursagnarkenndum hendingum. En ég hef þegar verið nógu gagn-
rýninn á Matthías, stundum svo að óréttmætt kann að þykja. í sögulegri
rannsókn á íslenskum Shakespeare-þýðingum yrði að taka meira tillit til
þeirra takmarkana sem frumherjarnir bjuggu við. Og enn er ókannað hvaða
„þýðingu“ verk þessara frumherja, og þá einkum Matthíasar, hefur haft fyrir
Shakespeare-þýðingar á okkar öld og þá sérstaklega verk Helga Hálfdanar-
sonar.
Raunar er það svo að ef við ættum ekki Shakespeare í gerð Helga þættu
okkur þýðingar Matthíasar líklega full-boðlegar enn í dag, í okkar þýðinga-
snauða landi. En sem betur fer hefur Shakespeare þó hlotið verðugan fram-
gang í samtímabókmenntum á íslandi. Eins og við sjáum í glímunni við
myndmálið hefur þar um vélað maður með ríka sköpunargáfu. En þessi
sköpunargáfa á sér þó alltaf lifandi forsendur í frumverkinu; hún ber ekki
vitni um ímyndunarafl sem er frumtextanum framandi, ef svo má að orði
kveða.
Auðvitað er sköpun þýðandans í vissum skilningi framandi frá sjónarhóli
frumtextans, því að hún á sér stað á annarri tungu og þar er hægt að njóta
hennar án þess að leita til hins upphaflega texta. En við samanburð má sjá