Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 84

82
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
ANDVARI
sagnarkenndum hætti. Skáldið leysir upp hina kyrrstæðu andhverfu efnis og
forms, veruleika og tungumáls, brýtur um leið niður hefðbundið stigveldi
þeirra:
efni/veruleiki
----------------------------------------->
form/tungumál
efni/veruleiki: form/tungumál
Mikill skáldskapur hefur ávallt einkennst af slíkri upplausn þar sem við-
teknum andstæðum er eytt; textinn sannar sérstöðu sína um leið og hann
eyðir sjálfum sér, mörkum hins ytra og innra er útrýmt, eða öllu heldur, þau
gerð merkingarlaus.
Ofangreint dæmi á að sýna vanmátt þeirra tvíhyggju sem einkennir bók-
menntatúlkanir yfirleitt. Fræðimenn hafa skilgreint skáldmálið innan and-
stæðukerfis sem virðist röklegt og heilsteypt en er þó ímyndað og takmarkað,
kerfis sem einfaldar, liðar í sundur og skipuleggur það flókna, ósamsetta og
kaótíska, kerfis sem byggir á andstæðum: sértækt ví hlutstætt, ytra vs innra,
yfirborð vx djúp, andstæðum sem háðar eru hagsmunum og sjónarhorni,
stöðu þess sem túlkar en ekki veruleika textans. Með þessu er því ekki neitað
að skáldlegir textar hafi sértækt bókmenntagildi. Pað er hins vegar ekki
afmarkanlegt/omj heldur ástand þar sem tungumálið sprengir af sér einföld
andstæðukerfi, þar sem skáldskapurinn verður að veruleika og veruleikinn
að skáldskap. Fetta þarfnast nánari skýringar:
Margir fræðimenn hafa haldið því fram að skáldmálið sé í eðli sínu frá-
brugðið daglegu máli vegna áherslunnar sem lögð er á miðilinn sjálfan,
tungumálið. Hversdagsmálið, segja þeir, gegnir hagnýtu hlutverki og hefur
öðru fremur upplýsingargildi. Markmið skáldmálsins er hins vegar að kveikja
nýja sjón og endurreisa upprunalega skynjun með því að rífa niður málleg
táknkerfi sem hylja eða falsa hið raunverulega. Skapandi orðlist framand-
gerir daglegt mál, segja þessir fræðimenn, hún gerir okkur meðvituð um orðin
sjálf, reisir þau til lífs og leiks, með því að draga fram sérkenni þeirra og víkja
frá viðteknum málvenjum.8 Með öðrum orðum: Hún er tungumál í uppreisn
gegn sjálfu sér.
Þessum hugmyndum má lýsa með líkingu: Dagsdaglega sogum við að
okkur andrúmsloft án þess að veita því athygli. Mengist loftið verður andar-
drátturinn örðugri og við meðvitaðri um líkamsstarfsemi okkar; ósjálfráð og
vélræn athöfn verður sjálfráð og meðvituð. Á sama hátt: Dagsdaglega berum
við fram orð, miðlum tilfinningum og upplýsingum án þess að veita tungu-
málinu sem slíku sérstaka athygli. Við göngum að því vísu eins og gamal-
kunnum hlut sem vaxið hefur saman við umhverfið og við misst sjónar af sem
sérstæðu fyrirbæri. Þetta ferli einkennir samband okkar við heiminn yfirleitt:
við gefum nánasta umhverfi sjaldnast mikinn gaum, slegin furðulegri blindu;