Andvari - 01.01.1987, Page 119

andvari
GUÐSMENN OG GRÁMOSI
117
öllum skynjar hann hinn krossfesta. Það er freistandi að tilfæra einn kafla enn
þessu til ítrekunar. í einu samtali þeirra prests og sýslumanns segir séra
Stefán — og þá er þaðskáldið sem hann beinir orðum sínu til: „En mitt er að
reyna að hugga þetta vonlausa fólk. Það er svolítið annað. Þar dugir ekki
skáldskapur þinn. Það seiglast helzt við sín eigin fábreyttu stef... Einhvern
tíma lærðum við um Sísifos sem alltaf var að velta steininum upp brekkuna.
Var alltaf einhvers staðar í hlíðinni, náði aldrei brún. Þar skilur með okkur.
Þú bregzt reiður við þess vesöld, sérð það í hillingum ókominna tíma. Hvað
þekkir þú? Sem ert skáld; og hefur útgönguleið að baki, eða fyrir framan þig.
Getur flúið til fegurri stranda... “ (bls. 131). Hvergi kemur samlíðunin betur
fram en í þessum orðum séra Stefáns og í þeim felst jafnframt dómur yfir
skáldinu sem neitar að horfast í augu við óumflýjanlegar staðreyndir. Séra
Stefán nálgast lífsharminn í stað þess að standa fjarri og dæma hann úr
fjarlægð. „Mín sorg er að ég næ ekki til þeirra sem ég á að þjóna... Fátæka
fólkið og snauða“ (bls. 211).
Séra Stefán er sem sagt ímynd hins trúfasta prests sem er heill í starfi og
heill í samskiptum við sóknarbörn sín. En nú bregður svo við að skáldið
gegnir því hlutverki sem presturinn var gjarnan í á dögum raunsæis-
skáldanna. Skáldið firrir sig ábyrgð, sýnir í mesta lagi samstöðu í orði en er
fjarri hinu iðandi mannlífi í verki. Skáldið forðast að horfast í augu við
mannlífið í nekt þess, í þjáningu þess, sekt og kvöl — hvað þá að það sé
reiðubúið að deila kjörum með fólki í hinni norðlensku byggð.
Það er óneitanlega eftirtektarvert, að höfundur notar biblíutexta óspart í
skáldsögunni svo sem úr 1. Mósebók 22. kafla um Abraham og sonarfórnina
bls. 177, (vangaveltur Sólveigar Súsönnu áður en hún deyðir barnið nýfætt)
úr Jobsbók og Prédikaranum á bls. 211-214 („En hvað hefur þú hjálpað
hinum þróttlausa...“, vangaveltur séra Stefáns), Rómverjabréfið 8,12-17 á
bls. 236 ogMattheus 7,15-23 („Varið yðurfyrirfalsspámönnum...“) einnigá
bls. 236 (textar messunnar 8. sd. e. trinitatis), Orðskviðirnir 30,11-14 á bls.
238 (texti í lok prédikunar séra Stefáns). Loks er bergmál úr jólaguðspjallinu
greinilegt í þessum orðum þegar sýslumaður og menn hans finna útburðinn
varfinn dulum: „Það blasti við þeim líkami barns sem hafði ekki verið lagt í
jötu heldur urðað í gólfinu í fjárborginni. Engin stjarna vísaði á það. Enda
vissi enginn hvort það hefði fæðzt með lífi“ (bls. 221 o.n.bls.). Víða annars
staðar er vikið beint eða óbeint að biblíutextum og þeir notaðir í markvissum
hlgangi.
Biblíutextar hafa skírskotun umfram aðra texta, ekki síst þegar fjallað er
um þjóðlíf á síðustu öld. Þeir gefa textanum oft og einatt þá dýpt og alvöru,
sem næst ekki endilega jafn vel á annan hátt. Allir textar sem höfundur notar
ur Biblíunni falla vel að verkinu að öðru leyti. Þeir tengjast oft þeim viðhorf-
Um sem séra Stefán er fulltrúi fyrir. Og þeir sýna þar með að þau viðhorf, sem