Andvari - 01.01.1987, Side 135

ANDVARI
LÍFERNISLIST OG LÍTIÐ EITT FLEIRA
133
,,Ekki veit ég hvort Reykvíkingar urðu í sjálfu sér meiri heimspekingar eftir
þennan vetur, en ég er viss um, að þeir, sem bezt kunnu hér til að hlýða, voru
betur að manni en fyrr“.16 Óhætt er að fullyrða að þessir fyrirlestrar voru
mikil nýjung. Aldrei fyrr höfðu Reykvíkingar átt þess kost að fylgjast með
slíkri „innskoðun“, aldrei höfðu þeir fyrr verið leiddir inn í völundarhús
mannlegs eðlis og mannlegs margbreytileika af jafn ratvísum og glöggum
leiðsögumanni. Slíkt hlýtur að hafa skilið eftir einhver spor.
En hvað þá um Sigurð sjálfan? Áðurnefnd ummæli hans í bréfi til ÁHBj
sýna að þessi vinna var honum mikilsverð lífsreynsla. Hann fékk þama
tækifæri til að skoða sjálfan sig, íhuga samtíð sína og móta og rökstyðja
lífsstefnu sína og hugsjónir. Að þessari skoðun lokinni hlýtur hann að hafa
„vitað“ betur en áður hvert hann vildi fara. Þá gengur enginn í grafgötur um
það sem les Einlyndi og marglyndi að Sigurður hlýtur með þessari rannsókn
að hafa víkkað huga sinn mjög, aukið innsæi sitt til muna og eytt fordómum.
Hann varð áreiðanlega skilningsríkari, opnari og víðsýnni eftir en áður. Og
þá má ekki gleyma því, að margt bendir til að honum hafi tekist að semja eins
konar sátt við sjálfan sig. Að vísu heldur hann því verki áfram í Lífi og dauða.
Þetta eru ágiskanir, sem leiða má af lestri Einlyndis og marglyndis. Aðrar
tilgátur má svo draga af verkum Sigurðar eftir 1918-1919. Auðvitað getur
enginn sagt neitt um, hvernig verk hans hefðu orðið, ef hann hefði ekki fengið
þetta þriggja ára hlé. Við vitum einungis að honum auðnaðist að skila miklu
dagsverki sem vísindamaður í norrænni fílólógíu — og öðru ekki lakara
dagsverki sem ritskýrandi skáldverka frá seinni tímum. Ekki hætti ég mér til
að ræða neitt að gagni um vísindaverk Sigurðar, en tel mig þó mega
fullyrða að hann hafi þar ávallt verið trúr hugsjón sinni um „lífsgildi bók-
mennta“ og að hann hafi þar aldrei verið smásmugulegur úr hófi. Og ekki
held ég að sagt verði um hann það sem hann segir um Björn M. Ólsen: „Hann
hugsaði meir um rökin fyrir málinu en hitt, hvort málið sjálft var baráttunnar
virði“, og „Hann undi sér svo við tilgátumar, að hann fór stundum að leita að
hinni næstsennilegustu, er hin sennilegasta var fundin“.17
I öðrum ritverkum Sigurðar, sem ekki teljast beinlínis vísindaverk (eða
hann hefði líklega ekki talið svo sjálfur) má sums staðar greina enduróm frá
Einlyndi og marglyndi. Berast verður þetta þó í tveimur ritum. Annað er rit
hans um Snorra Sturluson.18 Þar er mannlýsing Snorra beinlínis byggð á
kenningu hans um einlyndi og marglyndi. Er það raunar ekki að undra, því að
sú bók er varla skrifuð seinna er 1919. Hitt ritið er fyrirlestraröðin Líf og
dauði. Þar er Sigurður oft á sömu slóðum og í Einlyndi og marglyndi og notar
margt úr þeirri bók.
Sigurður Nordal ritaði mikið um fólk. Hann ritaði ekki síður um skáld en
skáldverk. Hann hafði vissulega mikinn áhuga á manninum „á bak við“
verkið. Ritskýringar hans eru þannig ávallt að öðrum þræði sálfræðilegar. Og