Andvari - 01.01.1987, Qupperneq 164

162
HELGI SKÚLI KJARTANSSON
ANDVARI
Framsóknarflokksins/411 Far mun Þórarinn þó einkum hafa í huga Fram-
sóknarflokkinn eins og hann var orðinn nokkru síðar. Um „kjarnann í liði“
hans 1916 eiga betur við orð Jóns í Ystafelli (í margnefndri afmælisgrein) um
tvenns konar grunn flokksins: „Annars vegar samvinnumenn, rosknir,
traustir og ráðsettir bændur. Hins vegar ungmennafélagar.“ Jónas „hafði
mótað stefnu ungmennafélaganna með Skinfaxagreinunum. Hann var eðli-
legur foringi þessa flokks.“
Ekki svo að skilja að ungmennafélagshreyfingin hafi sem skipuleg heild
orðið að pólitísku afli. Hún „átti að flæða um þjóðlífið sem sterkur, fersk-
ur straumur og færa því fjör og afl. En straumurinn varð ekki eins sterkur og
við var búist. Ungmennafélögin náðu ekki þeim afltökum til vakningar og
þjóðþrifa, sem til var ætlast. Orsökin var blátt áfram sú, að hugsjónamálin
voru ofmjög á reiki og fundu ekki frjóan jarðveg hjá þjóðinni. . . . Aflið og
ylinn dró úr hreyfingunni. Meginstarf ungmennafélaganna nú er fólgið í
verklegum framkvæmdamálum, svo sem íþróttum og skógrækt.“ Þannig
kemst einn samstarfsmaður Jónasar að orði á stofnári Framsóknarflokks-
ins.12 En innan hreyfingarinnar var orðinn til þrengri kjarni „vinstri manna“
sem Jónas var lykilmaðurinn í. í pólitík hafa þessir menn Jónasar líklega
flestir verið landvarnarmenn í æsku og síðan hallast að Sjálfstæðisflokknum
þversum, án þess þó að fella sig við þá ringulreið sem flokkakerfið hafði fallið
í milli 1910 og 15. A.m.k. vísar Jónas til landvarnarstefnunnar sem einnar af
grunnhugsjónum Framsóknarflokksins, við hlið ungmennafélagsskaparins
og samvinnunnar.13 Og „þversummenn“ voru ein þeirra fjögurra fylkinga
sem hann kvaðst hafa leitast við að leiða saman í bandalag ásamt
„verkamannaflokknum“ og tveimur bændaflokkum.14
„Samtök um nýja blað- og flokksstofnun“ kallar Jónas vinstri menn sína,
og átti blaðið að koma á undan flokknum. Jón H. Porbergsson, síðar á
Laxamýri, var sumarið 1915 á ferðalagi fyrir Búnaðarfélagið og dreifði þá
prentuðum miða þar sem boðuð var útgáfa vikublaðs í Reykjavík og nefnd
stefna þess í nokkrum hápólitískum málum, en sagt að utanflokkamenn
standi að áforminu. Miðann höfðu þeir samið með Jóni, Sigurgeir Friðriks-
son, síðar bæjarbókavörður, og Jónas frá Hriflu. Þarna er, sem sagt, lið
Jónasar orðið nógu mótað til að hyggja á blaðaútgáfu, undirtektir hins vegar
ekki svo góðar að af framkvæmdum yrði í bráð. Boðsbréfið er stutt, en að því
leyti sem stéttarmálefni ber á góma, snúa þau einungis að bændum.
I stað blaðsins fyrirhugaða finnur Jónas kröftum sínum tímabundið við-
fangsefni 1915-16 þar sem er leiðtogahlutverk hans í verkalýðshreyfingunni.
Jafnframt er hann með í ráðum um framboðsmál Óháðra bænda og styður til
skiptis kosningabaráttu þeirra (landskjör) og Alþýðuflokksins (bæjarstjórn,
kjördæmakjör). Hann er í hópi ungra Þingeyinga sem standa að útgáfu
tímaritsins Réttar. Og enn ber það upp á sama tíma að hann gefur samvinnu-