Andvari - 01.01.1991, Side 161

ANDVARI
AÐ ÁRROÐANS STRÖND OG AFTUR HEIM
159
Sjálf vildi hún halda í hina rómantísku ímynd. Og þjóðernisrómantík Huldu
er fagurlega túlkuð undir leiðarlok í Söngvum helguðum þjóðhátíðardegi ís-
lands 17. júní 1944. Þar stendur það ljóð hennar sem flestir þekkja: „Hver á
sér fegra föðurland“.
Sú femíníska túlkun sem í inngangsritgerðinni er beitt á skáldskap Huldu
nægir að mínum dómi ekki til að skýra þróun hans í íhaldsátt. Sannleikurinn
er sá að hliðstæða þróun má sjá hjá ýmsum karlkyns skáldum og þá ekki síst
hjá helstu rómantískum ljóðasmiðum sem Huldu voru samtíða, Stefáni frá
Hvítadal og Davíð Stefánssyni. Það er langur vegur frá förumannsljóðum
Stefáns til hyllingar fornra dyggða í síðasta kvæðinu um fátæk bændahjón
sem „greru föst við garðinn sinn.“ Og hjá Davíð, lífsþyrstu skáldi frelsis og
nautna, er ekki síður ljóst hversu ímynd hins rótfasta bónda sækir á og
andúðin vex á því sem hann telur spillingu og lausung aldarfarsins, guðleys-
ingjum, „stofulöllum og stertimennum.“ Þetta var rétt eins og óbeit Huldu á
„myrkursins mikla liði“, kommúnistunum sem frá segir í Dalafólki.
Hér sýnist mér ljóst hversu rómantískt skáld , karlkyns eða kvenkyns, sem
lifir í heimi hillinga og fegurðardrauma bregst við gráum hversdagsleikan-
um. Annað hvort með því að þrá stöðugt „út yfir hafið“ af því að drauma-
landið er alltaf annars staðar en maður sjálfur, eða kveða sig í sátt við hlut-
skipti sitt, verja það og fegra eftir föngum. Vitanlega skipta ytri aðstæður
miklu; þróunin hjá Stefáni frá Hvítadal hefur til að mynda verið skýrð með
tilvísun til þeirra. Áreiðanlega var félagsleg staða hans, þótt karlkyns væri,
mun verri en Huldu og ánauð umhverfisins þyngri. Davíð bjó hins vegar við
betri og frjálsari skilyrði en settist þó um kyrrt „við ysta haf“ eins og Hulda.
Öll þessi þrjú skáld og ídealistar voru alin upp í rótgróinni íslenskri sveita-
menningu og þangað leituðu þau aftur eftir mislanga útivist þegar æskumóð-
urinn dapraðist. í innganginum kemur fram sú skoðun að Hulda hafi ómak-
lega lent í skugga sporgöngumanna sinna, Stefáns og Davíðs, og nýjunga-
gildi skáldskapar hennar verið vanmetið. Hvað sem um það er hefur þetta
úrval úr verkum hennar og sú ritgerð sem því fylgir dregið myndarlega fram
hlut skáldkonunnar í bókmenntum samtíðar sinnar.
II
Einn þeirra sem skrifaði ritdóm um Kvæði Huldu 1909 var yngri skáldbróðir,
Jónas Guðlaugsson, 22ja ára gamall þá. Honum þótti að vísu yfirleitt vanta
kraftinn í kvæði hennar, en þó finnst honum að hjá henni séu „einhverjir
bundnir kraftar, einhverjir fuglar í búri sem myndu fá fegurri rödd og frjáls-
ara flug ef búrið væri opnað.“ Sjálfur gerði Jónas alvöru úr því að brjótast út
úr búri þröngbýlisins og ruddi sér braut erlendis. Þá hafði hann gefið út þrjár