Andvari - 01.01.2006, Síða 103

ANDVARI
„KVÆÐIÐ UM GUTTA RÉÐI ÖRLÖGUM MÍNUM“
101
og hinn uppeldislegi predikunartónn er helst til fyrirferðarmikill. En engu að
síður takast persónu- og umhverfislýsingar vel.
Sögurnar þrjár um Hjalta, Sagan hans Hjalta litla, Mamma skilur allt og
Hjalti kemur heim, komu út 1948, 1950 og 1951 og um svipað leyti las Stefán
þær í útvarp. Hjaltabækurnar fengu afbragðsviðtökur og þær hafa átt mest-
an þátt í að halda nafni Stefáns Jónssonar á lofti alla tíð síðan. Meginþema
Hjaltabókanna er samband móður og sonar, sem síðan endurtekur sig oft í
verkum hans í breyttum myndum, og þroskasaga piltsins sem er á aldrinum
níu til þrettán ára þegar sagan gerist í Borgarfirði á árunum 1914—1918. í
Hjaltabókunum vinnur Stefán úr sinni eigin bernskureynslu þó aðstæður
Hjalta séu um sumt ólíkar hans eigin. Um söguna segir hann í dagbókum
sínum:
Htín er ég sjálfur, án þess þó að atburðir hennar hafi komið fyrir mig nema sárafáir.2
I sögunni af Hjalta iitla er ég sjálfur, það er að segja, geðsveiflur hans hinar miklu eru
mínar eins og ég forðum var og eins og þær reyndar eru enn. Móðir Hjalta litla er móðir
mín, en þó aðeins að takmörkuðu leyti. Lýsingin á móður Hjalta er fremur óljós og með
vilja þannig. Mamma átti ekki að þekkja sig í sögunni. Ég held að hún hafi ekki gert
það, enda eru atvik sköpuð og önnur lífssagan, en mig þekkti hún vel. Það er að segja,
henni fannst Hjalti líkur sjálfum mér og þótti því vænt um Hjalta.3
Sagan hans Hjalta litla hefst og endar á sömu orðum. „Enn erum við að flytja.“
Hjalti er sonur vinnukonu og flyst á milli bæja á vorin, stundum eftir eitt ár,
stundum lengri tíma. Öryggisleysi, rótleysi og hryggð barns sem elst upp við
þessi kjör er rauður þráður í öllum Hjaltabókunum. Hjalta farast svo orð:
Mér er einnig farið að þykja vænt um margt hér á Laugamýri. Þeim, sem alltaf eru að
flytja, ætti ekki að þykja vænt um neitt.4
Örlög mín get ég ekki flúið. Hvað sem ég segi, skal ég nú flytja héðan eftir fáa daga.
Ég verð að skilja við alla hér, skilja við Sigríði og Jón, skilja við Bjössa. Það er sárt, en
svona verður þetta nú að vera. Um það þýðir ekki að tala. Allt er þetta Elíasi að kenna,
en ekki þýðir heldur að tala um það. Héðan í frá á ég hvergi heima. Og sé á allt litið,
þá hef ég reyndar hvergi átt heima, síðan mamma skildi við mig á hlaðinu í Laugamýri
einu sinni endur fyrir löngu.5
Arið 1948, sama ár og Sagan hans Hjalta litla kom út, gaf Stefán einnig
út smásagnasafn handa börnum, Björt eru bernskuárin. Þar er sagan Litli
Brúnn og Bjössi, um lítinn sveitadreng sem fær að eigna sér folald og festir
á því mikla elsku. En því miður verður úr því slíkur kostareiðhestur að faðir
drengsins telur sig ekki hafa ráð á því að eiga hann en selur hann peninga-
rnanni úr Reykjavík. Harmur drengsins er mikill og hann leggur fæð á föður
smn. En að lokum skilst honum að það er ekki mannvonska föðurins heldur