Andvari - 01.01.2006, Side 145

ANDVARI
„AÐ KASTA SÉR MEÐAL ÚTLENDRA ÞJÓÐA“
143
búinn að koma frá mér því sem mest kallar að núna, Harmóníu og ferðabók-
inni, - því hvorttveggja skal koma, ef ég ekki dey því fyr -“,19
Tómas hafði mikinn áhuga á ferðasögum og ferðabókum.20 Hann hafði
lesið margar ferðabækur og í ritstjórn Fjölnis barðist hann ákaft fyrir því að
láta birta útdrætti úr reisubókum.21 í bréfum hans kemur t.d. fram að hann
hafði „eldritin“ undir höndum og „ránið á Vestmannaeyjum og ýmsar æfisög-
ur“ og hugðist koma þessum verkum á prent (sbr. 238) og í bréfi til Jónasar
(4. apríl 1838) stingur Tómas upp á því að útleggja hina frægu skáldferðasögu
Róbinsons Krúsó á íslensku því hann veit að þá bók vill almenningur lesa
(sbr. 240). Hann skrifaði einnig ferðabréf, „Úr bréfi frá íslandi, dagsettu 30ta
jan. 1835“ sem birt var í Fjölni. Þar lýsir Tómas m.a. daglegum störfum
sjómanna á herskipi, s.s. matarúthlutun og borðhaldi, þvotti, hreinlæti og
dægrastyttingu þeirra ásamt dauðabeyg sem á þá sótti og fylgdi þessu lífs-
hættulega starfi.22 Ferðabréfið í Fjölni olli nokkrum úlfaþyt þar sem Tómas
var mjög harðorður í garð landa sinna, einkum í síðari hluta bréfsins þar sem
Tómas segir frá ferð sinni innanlands. Þar deilir hann allharkalega á stjórn-
skipan landsins, lélegt siðferði manna, leti og skussahátt. Um leið hvetur
hann til úrbóta, t.d. í verslunar- og menntamálum og vekur athygli manna á
kostum þilskipaútgerðar.23 Hér birtast skýr persónueinkenni Tómasar, eins
og Jónas lýsir honum í eftirmælunum í Fjölni, sem ákafamanni, kappsöm-
um og framkvæmdasömum; „Ekkjert var honum leiðara enn leti og lígji og
allskonar ránglæti, og vildi hann af öllu abli brjóta það allt á bak aptur; fór
þá stundum, eins og opt fer um slíka menn, að hann þótti vera nokkuð svo
harðsnúinn og ráðríkur, enn allra manna var hann eínlægastur og ástúðleg-
astur vinum sínum. Svona var hann skapi farinn.. ,“.24
í formála Tómasar að Ferðabókinni kemur fram að hún á að verða að
miklu gagni, hún er „ætluð til nota“ (sbr. 2) og á að vekja „lyst og anda til
að uppfræðast“ (sbr. 3). Efni bókarinnar og tilgangur hennar er hvort tveggja
úthugsað hjá Tómasi, hún á að gefa heildstæðar lýsingar á löndum og borg-
um, mannlífi þeirra og menningu og hann leggur sérstaka áherslu á það sem
„íslendingum kynni að vera eftirtakavert með tilliti til sinnar stöðu, og mætti
einhvörju hér þar eftir til lags koma“ (sbr. 3). Tómas er mjög meðvitaður um
lesendahóp sinn því fram kemur að bókin er sérstaklega ætluð upplýstum
almúgamönnum og ósigldum prestum svo þeir megi gera sér í hugarlund
hvernig ýmsu er háttað erlendis. Á einum stað segir hann t.d.: „Vera kann að
þeim af lesurum mínum sem ei hafa utan verið líki að eg lýsi með fám orðum
hvörnin þar er niðurskipað...“ (69). Form bókarinnar er einnig úthugsað, ætl-
unin er að hafa það heilsteypt og skipulegt:
Mér var, sem hvörjum skilst, býsna miklu hægast, og hefði víst tekið fjórum sinnum
skemmri tíma, að fara að flestra annarra dæmum, sem reisur sínar færa til bóka, að