Andvari - 01.01.2006, Síða 173

ANDVARI
GÖFUGUR OG STÓRBROTINN MAÐUR
171
„metrósexúal“ og þykir karlmönnum af gamla skólanum það hálf vafasamt
kynferði.53 En Hannes Hafstein var ekki „metrósexúal“ heldur eitthvað sem
nú er ekki lengur talað um - glæsilegt karlmenni sem heillar menn með útliti,
fasi og rödd sinni.54 Sagnaritun um hann færir okkur því skýran vitnisburð
um samfélag þar sem það þykir mjög mikilvægt og æskilegt að vera karl-
mannlegur karlmaður. Um leið má þar fara fögrum og hástemmdum orðum
um útlit karlmanna engu síður en kvenna.
Það er allþversagnakennt að ásamt karlmennskunni er Hannesi iðulega
talið sérstaklega til tekna að hafa barist fyrir auknum rétti kvenna. Hér er
ekkert ráðrúm til að leysa í eitt skipti fyrir öll úr því hvers vegna það skipti
svona miklu máli að Hannes Hafstein væri karlmenni. Víst er að þetta orð
er trauðla notað jafn mikið í ævisögum um aðra karlmenn frá þessum árum.
Það er varla fyrr en á allra seinustu árum að sagnariturum fer greinilega að
finnast orðið vandmeðfarið en þeir sleppa samt ekki frá karlmenninu Hannesi
Hafstein, fyrr en kemur að Guðjóni Friðrikssyni sem lætur myndirnar tala
sínu máli en forðast langar útlitslýsingar á Hannesi.
Annað sem blasir við úr fjarska er hversu mjög sagnaritarar laga Hannes að
eigin þörfum. í raun er hægt að segja að hver sagnaritari eigi sér sinn Hannes.
Bernharð Stefánssyni (1889-1969) þykir mikilvægt að koma því á framfæri
að Hannes hafi ekki verið íhaldsmaður en sjálfur var Bernharð þingmaður
Framsóknarflokksins um áratuga skeið. Um stjórnmálaskoðanir Hannesar
segir Bernharð: „Hygg ég að vísu sönnu nær að kalla Hannes jafnaðar-
mann heldur en afturhaldsmann, en hvorugt þó rétt. Hann var frjálslyndur
umbótamaður, eins og allt líf hans sýndi, en gekk ekki troðnar slóðir og var
því lengi misskilinn“.55 Hannes hans Bernharðs er hvorki jafnaðarmaður (í
Alþýðuflokknum) né afturhaldsmaður (í Sjálfstæðisflokknum) heldur eitthvað
annað, frjálslyndur umbótamaður (í Framsóknarflokknum?). Þannig getur
enginn flokkur eignað sér þjóðhetjuna og þó helst þeir sem hafa svipuð sjón-
armið og Bernharð sjálfur.
Tómas Guðmundsson (1901-1983) var skáld í hringiðu kalda stríðsins
og einn fárra sem áttu í nánu samstarfi bæði við hægrimenn og sósíalista.
Honum finnst Hannes sjálfur líka hafa verið „undarlega settur mitt í stjórn-
málabaráttu þessara tíma, sem oft einkenndist af smámunalegri illkvittni og
rógshneigð, eiginleikum sem Hannesi Hafstein voru víst ákaflega fjarskyldir
og ógeðfelldir“.56 Tómas minnist varla á stjórnmálaafrek Hannesar sem hann
telur þó mikil heldur ræðir ljóð Hannesar sem „flytja með sér nýtt lífsloft og
heiðríkju“, alveg eins og Fagra veröld Tómasar sjálfs gerði hálfri öld síðar.57
Bjarni Benediktsson lýsir foringjanum Hannesi með þessum orðum:
Á sínum beztu árum kunni Hannes Hafstein betur að stjóma en nokkur annar. Hann
hafði þá foringjahæfileika, sem engum öðrum voru gefnir. Fylgismönnum hans þótti