Andvari - 01.01.2006, Side 176

174
ARMANN JAKOBSSON
ANDVARI
ur“ var oft notað sem dulmál um fullmikla drykkju. Annað sem Guðjón ræðir
af hreinskilni eru fjárhagskröggur Hannesar sem fyrri ævisagnaritarar höfðu
að mestu sneitt hjá.
Lokakaflinn í ævi Hannesar verður áhugaverður í meðförum Guðjóns.
Hannes vinnur eitt sitt mesta pólitíska afrek 1911-1912 þegar hann nær
skyndilega pólitísku frumkvæði á ný, sættist við gamla andstæðinga og lemur
saman risavaxinn nýjan meirihluta á þingi. Hann verður svo aftur ráðherra
en síðan gerist ekki neitt, Hannes nær engum árangri og hverfur úr ráðherra-
embætti baráttulaust. Kona hans deyr, samherjar hans (einkum Lárus H.
Bjarnason) reynast honum sumir verri en andstæðingarnir og síðan er hann
búinn að vera, fær slag og pólitískt líf hans er í raun á enda þegar hann er rétt
rúmlega fimmtugur.
Ekki var síður mikilvægur ósigur hans árið 1908, þegar Hannes taldi sig
hafa náð nokkuð góðum samningi við dönsk stjórnvöld en missir eitt augna-
blik sambandið við íslensku þjóðina sem er komin fram úr honum. Guðjón
gætir jafnvægis þegar hann rekur þessa sögu og tekur þannig undir gagnrýni
stjórnarandstæðinga á það hvernig Hannes hékk á valdinu mánuðum saman
eftir mikinn kosningaósigur. Hins vegar setur hann ekki fram rækilegar
pólitískar skýringar á því hvað gerðist, slík greining fellur ekki að aðferð
hans sem frásagnarsagnfræðings. Ekki er sama áhersla á sigurvegarana í
þessum átökum og þegar hann greinir frá atburðum áranna 1901-1903 en
þá náðu Hannes Hafstein og Heimastjórnarflokkurinn frumkvæðinu í sjálf-
stæðisbaráttunni með því að setja fram nýjar kröfur og mun harðari en menn
hafði dreymt áður, enda aðstæður breyttar. Skúla Thoroddsen tókst að gera
hið sama sumarið 1908, þegar Hannes og Valtýr Guðmundsson voru ánægðir
með hálfan sigur og misstu af lestinni. En lesandinn nær ekki nógu góðu
sambandi við það vegna þess að Hannes er svo mjög í öndvegi.
Það er svo önnur saga að Skúli Thoroddsen gat ekki nýtt þennan sigur til að
ná persónulegum völdum. Þetta sumar var nafn hans á hvers manns vörum en
hann lét öðrum eftir að leiða andstöðuna við uppkastið á meðan hann dvaldi
fyrst í Kaupmannahöfn og svo á Isafirði og hafði sig nánast ekkert í frammi.
A sama tíma barðist Björn Jónsson eins og Ijón í Reykjavík og Bjarni frá Vogi
ferðaðist um landið. Þannig missti Skúli af ráðherraembættinu en erfiðara að
úrskurða um hvort það stafaði af veikindum hans, einrænni lund eða hvoru-
tveggja. En Skúli var öfugt við Hannes Hafstein orðinn fáskiptinn hversdags-
lega um fimmtugt.62
Vegna þess hve Guðjón heldur sig nálægt Hannesi eins og ævisagnarit-
urum er tamt verður honum kannski fulllítið úr því ævintýri sem gerðist árið
1908. Þar reyndust nákvæmlega þeir eiginleikar sem áður höfðu gert hann
sterkan Hannesi fjötur um fót. Hannes Hafstein var alla tíð raunsær og fljótur
að átta sig á því hvað væri gerlegt. Þannig var það einnig í samningum við