Andvari - 01.01.2006, Blaðsíða 178

176
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
ekki alveg með eigið fé að fara. En þessa ágalla nálgast hann með virðingu
þannig að Hannes er í raun stærri eftir. Það er frekar eins og hann sé núna
loksins kominn í lit. Aðferð Guðjóns er þegar allt kemur til alls árangursríkari
en öll lofsyrðin sem aðrir hafa áður hlaðið á Hannes. Hún er að minnsta kosti
mun líklegri til að sætta þá sem aldrei hafa dáðst að Hannesi við mann sem
hafði veigamikla galla en ekki síður mikilvæga kosti.
Ein þversögn á ferli Hannesar er skýrt dregin fram í þessari bók. Hvernig
stóð á því að hinn ungi Brandesarsinni og róttæklingur í Kaupmannahöfn
varð þægur liðsmaður hins íhaldssama landshöfðingja þegar til Reykjavíkur
er komið? Fyrir íhaldsmanninn Árna Pálsson var þetta einfalt. Hann taldi
að Hannes hafi í Kaupmannahöfn drukkið „í sig alls konar nýjungar, bæði
hollar og óhollar, sem Brandes og fylgismenn hans boðuðu þá í Danmörku".65
Róttæknin stafaði þá aðeins af áhrifagirni ungmennisins og var fljótlega kippt
í lag. Þorsteinn Gíslason tók aðra afstöðu og benti á að íslensk stjórnmál hafi
snúist um eitt mál, stjórnarskrána. Þar hafi Hannes aldrei verið róttækur og
átt samleið með landshöfðingjaflokknum, þó að hann hafi verið róttækur að
ýmsu öðru leyti.66
Guðjón tekur svipaðan pól í hæðina og bendir á að Hannes hafi talið „frelsi
einstaklingsins“ mikilvægari en þjóðfrelsið.67 Sá möguleiki er þó fyrir hendi
að túlka þessa þversögn á annan veg, þann að Hannes Hafstein hafi einum
þræði verið hentistefnumaður sem sóttist eftir völdum og hugðist að sjálf-
sögðu nota þau til góðs. Að öðru leyti var hann hugsjónamaður og það sést á
baráttu hans fyrir kvenréttindum sem stjórnmálaforingi á þeim tíma hefði vel
getað leitt hjá sér. Völdin buðust Hannesi gegnum ættingja sína enda snerust
stjórnmál á þessum tíma í mun ríkara mæli um ættartengsl en nú. Vinir og
velgjörðamenn Hannesar voru íhaldsmenn og þess vegna tók hann við „lands-
höfðingjaflokknum“ þó að hann sjálfur væri um margt annarrar skoðunar.
Auðvitað mætti halda því fram að andstæðingar landshöfðingjans hafi
„gert Hannes að hægrimanni" með því að stimpla hann þannig. En það var
þá engin furða í ljósi þess að Hannes verður ungur ritari landshöfðingja og
náinn stuðningsmaður. Að lokum fór það svo að Hannes tók afstöðu fyrst og
fremst með sínum vandamönnum. En hann gerði auðvitað líka gott betur því
að lokum ýtti hann landshöfðingjanum til hliðar, tók sjálfur við forystunni og
kom í verk margvíslegum framfaramálum sem voru fremur í anda nýs tíma
en landshöfðingjans.
Vera má að þessi grein Jjyki líkjast þeim öfundarmönnum sem aldrei sáu
Hannes Hafstein í friði. Oneitanlega hef ég farið hér fleiri orðum um þau
atriði þar sem nokkuð ber á milli okkar Guðjóns Friðrikssonar. Þá er rétt
að segja hitt að lokum að Ég elska þig stormur er myndarleg og vel samin
ævisaga og höfundi sínum til sóma enda þykir mér hann hafa sterkari tök á
frásagnarlistinni en nokkru sinni fyrr. Enn fremur finnst mér fallegt hvernig