Andvari - 01.01.1949, Side 92

88
Þorlcell Jóhannesson
ANDVARl
annast barnafræðshma með tilsjón sóknarprests. í rauninni
höfðu þau alltaf orðið að gegna þessu hlutverki í okkar strjál-
býla og skólalausa landi, en nú var nokkru ríkara eftir þessu
gengið en áður, betri skipan komið á þetta samstarf heimil-
anna og prestanna, og þar með var á fastan fót komið því
skipulagi um barnafræðslu í höfuðdráttum, er þjóðin átti við
að búa frarn um lok 19. aldar. Tilskipun um fermingu barna
frá 1741, húsagaforordningin frá 3. júní 1746 og tilskipun
um húsvitjanir presta frá 27. maí 1746 voru frá upphafi meg-
instoðir þessa nýja skipulags barnafræðslunnar í landinu. Og
þessi fræðsla seildist ekki hátt né langt. Hún miðaði að því,
að börnin lærðu að lesa og skrifa og ef til vill eitthvað að
reikna. Lestrarkunnáttan varðaði mestu, því að án hennar
gátu þau eklci fært sér í nyt guðsorðabækur og önnur hjálp-
vænleg rit. Aðrar bækur skiptu ekki máli, úr því búið var
með húsagaforordningunni að bannfæra hinar þjóðlegu bók-
menntir. En ekki dró það úr gildi lestrarkunnáttunnar, þótt
lagasmíð þessi yrði skjótlega dauður bókstafur i mörgum
greinum og bannfæringin á rímum og sögum félli máttlaus
niður þegar í stað. Hitt er annað mál, að þessi málalok um
barnafræðsluna voru eins konar neyðarúrræði frá upphafi og
fullnægðu hvergi nærri óskum þeirra manna, sem mestan
áhuga höfðu á þeim efnum. Skal nú vikið nokkru nánara að
gangi málsins, tillögum, úrræðum og árangri fram um lok
aldarinnar.
Það er gömul venja að meta almenna menntun þjóða meðal
annars og ekki hvað sizt eftir lestrarkunnáttu. Samkvæmt
vitnisburði íslenzku biskupanna frá 1717, sem fyrr var að
vikið, var þeirri kunnáttu mjög ábótavant hér á landi, svo
mjög ábótavant, að ef taka á orð þeirra fullkomlega trúan-
leg, er ástæða til að ætla, að kringum aldamótin 1700 og upp
úr þeim hafi afturkippur orðið um bóklega iðkun alþýðu
manna. Að vísu er erfitt að gera sér ljósa grein fyrir þvi,
hversu ástatt var um þessi efni á 17. öld, því að sjálfsögðu eru
engar skýrslur til frá þeim tíma um lestrarkunnáttu eða bóka-
kost. Það er nógu kunnugt, að á þessum tímum var eklci um