Andvari - 01.01.1916, Síða 75

Aiulvari.l
á íslandi í fornöld o. 11.
67
urðu þeim þannig algerlega háðir. Jónsbók segir:
»Nú af því at í þvísa landi þurfu margir við leigufé
al hjálpaz, ok því skal engi dýrra byggja málnytu-
kúgildi en tveim fjórðungum smjörs eða ala fjögur
lömb eftir kúgildi ok ábyrgjaz sem fúlgufé eða leysa
12 álnum, ef eigi er smjör til eða heyci1). Kaþólska
kirkjan spyrnti jafnan með aleíli á móli því, að
teknir væru vextir af dauðu fé, peningum, silfri eða
þess konar og kallaði okur, reyndi að lögfesta það,
en gat ekki komið því í framkvæmd svo blýtt væri,
og á 14. og 15. öld taka höfðingjarnir af fátækling-
um leigur fyrir kyrnur og dalla o. s. frv. Eftir hugs-
unarliætti fornmanna var þó heiðarlegast að verja fé
sínu til jarðakaupa eða í lifandi pening sem leigður
var út. Lögvexlir voru þá 10 af hundraði. Af þessu
munu föst kúgildi á jörðum sprottin, og liafa kú-
gildaleigurnar haldist óbreyttar fr'am á vora daga.
Kúgildin voru fyrst tekin af þörf og frjálsum vilja,
en urðu síðar uokkurs konar kvaðir, sem jarðeigendur
lögðu á landseta. Þó nú kúgildaleigurnar, er fram
liðu stundir, og almennir vextir urðu lægri, yrðu ósann-
gjarnlega háar, teknar sér, þá jafnaðist það af sjálfu
sér, af því landsskuldirnar féllu að sama skapi, svo
nú mun afgjald íslenzkra jarða minna en í Ilestum
öðrum löndum tiltölulega.
Þó ómögulegt sé með neinni vissu að ákveða
nautpeningsfjöldann í fornöld, þá er það þó víst, að
hann hefir verið miklu ineiri en nú, en að öllum
líkindum helir sauðfé verið löluvert færra. Nóg dæmi
sýna að menn voru þá ekki forsjálli en síðar, feldu
fénað sinn í hörðum árum á sjálfri göllöldinni og
1) Jónsbók (Ól. H.) 1901, bls. 224.