Vikan - 14.01.1965, Page 27

leitaði hann uppi ævintýrin á stundum, en eins
víst er hitt, að á stundum voru það ævintýrin,
sem leituðu hann uppi. Það síðarnefnda var að
minnsta kosti, þegar hann tók það að sér að
fara með áríðandi bréf frá Ara Magnússyni,
bónda í Ogri, til höfuðsmannsins á Bessastöð-
um, Holgeirs Rósenkranz, vegna atburða, sem
Jón var að vísu við riðinn, en ekki verður hér
frá sagt. Þá höfðu tyrknesk ræningiaskip verið
hér á flakki úti fyrir ströndum; hafði höfuðs-
maður því látið gera virki með fallstykkium
í Seilunni að Bessastöðum og kallað þangað
kaupför úr Hafnarfirði, Keflavík og Hólmin-
um til varnar, ef tyrkneskir gerðu árás
þar; einnig hafði hann kallað til Bessastaða
landskuldarmenn úr nágrenninu í því skyni. ,,Og
sem nú Jón Olafsson eina nótt á Bessastöðum
hafði verið og átti aftur sem fljótast að ferð-
ast vestur með bréf höfuðsmannsins" — þá frétt-
ist að tvö ræningjaskip væru á leið inn á Seil-
una, og að sjálfsögðu skipaði höfuðsmaður Jóni
Olafssyni, hinni þaulreyndu byssuskyttu kon-
ungs, að vera yfir fallstykkjunum á Bessastaða-
skansi, enda var hann til þess'manna hæfastur.
Ræningi'askipin sigldu nú inn á Seiluna, en
þá var fjarað svo út, að annað þeirra strand-
aði. Hafði áður verið skipzt á nokkrum skotum
við þá, en nú hættu þeir allri skothríð og tóku
að flytja bæði hertekið fólk, því að áður höfðu
þeir rænt bæði í Grindavík og víðar á landinu,
úr strandaða skipinu yfir í hitt. Vildi Jón Ólafs-
son og aðrir (slenzkir í virkinu nota tækifærið
og hefja skothríð á bæði skipin, en höfuðs-
maður þorði eigi og fengu ræningjarnir því
að athafna sig í næði frammi fyrir fallstykkja-
kjöftunum á skansinum og sigldu síðan bæði
skipin ósködduð á brott á aðfallinu. Er það
sagt'til marks um hugrekki höfuðsmanns, að
hann hafði söðlaða hesta handa sér og öðrum
dönskum til að flýja á, ef ræningjarnir skyldu
þrátt fyrir allt freista landgöngu, og ekki þorði
hann að ríða til alþingis það sumar af hræðslu
við Tyrki.
Alltaf er ógerlegt að segja með vissu, hvernig
farið hefði um atburði, ef öðruvísi hefði verið
að staðið. Lítill vafi er á, að svo mundi Jóni
hafa tekizt að laska ræningjaskipin með skot-
um úr fallstykkjunum, að þau hefðu annað
hvort sokkið á Seilunni eða ekki komizt á brott.
Og þó að ræningjarnir væru grimmir og víg-
vanir, mundi þeim hafa orðið óhægt um vörn
í sökkvandi skipunum, og þó að gera megi
ráð fyrir, að þeir hefðu barizt af mikilli hörku,
meðan nokkur þeirra stóð uppi, var það mikið
lið um borð ! kaupskipunum þrem og í landi, að
öruggt má telja, að sigur hefði verið unnin á
þeim tyrknesku með aðstoð fallstykkjanna á
skansinum. Þá er ósennilegt, að þeir hörmu-
legu atburðir hefðu orðið ( Vestmannaeyjum,
sem þar gerðust ( næsta mánuði; annað mál
er svo það, hvort tyrkneskir sjóræningjar hefðu
ekki leitað hefnda síðar og ógerlegt að vita
hvar. Kannski hefðu líka ófarir á Seilunni
kennt þeim að halda sig frá ströndum landsins.
Víst er um það, að Vestmannaeyingar áttu
Holgeir Rósenkranz höfuðsmanni ekkert að
þakka.
Eins og ráða má af frásögn Ólafs Jónsson-
ar, var virki fyrir hendi í Eyjum, þegar faðir
hann réðist þangað. Virki það létu danskir
gera, þrem árum eftir Tyrkjaránið; var vel til
þess vandað — þótti lengi vel mesta mann-
virki á Suðurlandi, og stendur enn að miklu
leyti. Virki höfðu þó áður verið gerð í Eyjum.
Enskir gerðu þar virki á öndverðri fimmtándu
öld og voru þar með vopnum, er hirðstjórar
gerðu för að árið 1425, en urðu frá að hverfa.
Mun þar hafa verið um alllanga virkisgarða að
ræða, því að kallað var ,,í Kastala" allstór
þyrping húsa, löngu eftir að virkisgörðunum
sá ekki lengur stað, og er líklegt að það hverfi
hafi staðið innan þeirra. Árið 1515 bauð
Kristján II Danakonungur hirðstjóra sínum hér
á landi, Sören Norby, að gera virki á Bessa-
stöðum og „paa Wespenoö", en ekki varð neitt
úr því. í tíð Friðriks II Danakonungs hófst kóngs-
verzlun og útgerð ( Eyjum, en kóngsmenn áttu
stöðugt í höggi við engelska og þýzka, og af
þeim ástæðum hefur það víst verið er sjóli
sá bauð skipstjóra sínum, Hans Holst, að sigla
til Eyjanna með „folk, Skyts og Arkelitöj for
at bygge et Blokhus paa et belejligt sted ved
Havnen paa Vespenöe". í reikningum umboðs-
manna konungs í Vestmannaeyjum 5. júlí,

SHMhM!
■ V » «• ,r •' •••

-O Einasta vopnið úr herfylkingunni sem nú er
varðvcitt: Korði Árna Einarsson, alþingismanns, 4
Vilhorgarstöðum.
1586—87, er að finna greinargerð vegna af-
hendinga á vörum til Hans þessa Holst, „kongl.
maj. capthien paa Westmandöe. . . thill the
skandtzers behoff . . ." og má af því ráða, að
virkin hafi verið fleiri en eitt, en ekki verður
nánar vitað um þessa elztu virkjagerð danskra
hér á landi. Sennilega hefur verið um fallbyssu-
skýli úr tré að ræða, „blokhus", og eins v(st
er það, að ekki'hafi virki þessu eða virkjum
verið við haldið eftir að Dönum hafði tekizt að
stugga engelskum og þýðverskum frá, því að
ekki er getið um neitt slíkt í Tyrkjaránssög-
unni — þó er hins getið, að fallstykkin voru
enn við innsiglinguna. Eftir Tyrkjaránið hlóðu
danskir svo Skanzinn — eða létu hlaða — settu
þar virkisforingja, constabel, og hófu að kenna
Eyjaskeggjum vopnaburð, og þarna þjálfaði Jón
Indíafari þá til víga og hergöngu einu sinni í
viku, „trúlega og kostgæfilega" að sögn Ólafs
sonar hans, og er ekki að efa það.
Allvel bjuggu danskir að Jóni og konu hans
í Eyjum. En kona hans, Ingibjörg Ólafsdóttir,
uppalin að Stað í Súgandafirði, kunni „ei við
landslag ( Eyjum og undi sér þar með engu
móti að vera, hvar hún af um síðir sturlun og
langsemi fékk með óyndi", segir Ólafur. Og
þó að Jón yndi sér þar víst allvel, var hann
þv( ekki nema árið; tók annar við starfi hans
og mun hafa verið constabel ! Eyjum til 1660
eða lengur, en eftir hann mun embættið hafa
verið lagt niður.
Sögu Skanzins sem varnarvirkis við innsigl-
inguna á höfnina var þó ekki lokið. Þegar
brezkt herlið kom hingað í siðari heimsstyrj-
öldinni komu þeir þar fyrir byssum og höfðu
þar vörzlu dag og nótt. Og þó að herþjálfun
Eyjaskeggja félli niður, þegar enginn var leng-
ur kóngsins constabel á Skanzinum, var hún
aftur upp tekin eins og nú verður frá sagt.
Eru Eyjaskeggjar þeir einu hér á landi, sem
hlotið hafa þjálfún ( meðferð vígtóla og lotið
heraga um ára bil — því að varla verður það
segt um þá íslenzka er gerðust dátar Jörundar
Hundadagakonungs. Voru það og tugthúslimir
Framhald á bls. 30.
VIKAN 2. tbl. 2/J