Vikan - 23.02.1967, Blaðsíða 32

DAUDI FORSETA
og Connallj's um skipulagningu ferðarinnar, lagði Fulbriglit
fast að forsetanum að koma ekki við í Dallas. Hann sagði.
„Dallas er mjög hættulegur staður., Ég myndi ekki fara
þangað í yðar sporum. Og farið þér ekki.“
í Dallas sjálfri var búizt við sejm bezt. Bæði blöð borgar-
innar birtu leiðara, þar sem menn voru hvattir til að sýna
stillingu. Jesse Curry, lögreglustjóri, tilkynnti borgarbúum
opinberlega, að stofnun lians „myndi tafarlaust grípa til
ráðstafana til að koma í veg fyrir liverskyns óviðeigandi
framferði.“ Hann kallaði til þjónustu allt fáanlegt varalið.
Borgin moraði öll í lögreglumönnum.
Viðvaranirnar komu úr öllum áttum. Og síðan komu ófar-
irnar sjálfar. Á milli þessa tvenns er hyldýpi, sem aldrei verð-
ur kannað til fullnustu. Tiu mánuðum eftir liinn hörmulega
atburð, fann Warren-nefndin „engar sannanir“ fyrir því, að
einhver tengsli hefðu verið i milli Lee Harveys Oswalds og
hins „hatursfulla andrúmslofts borgarinnar“. Nefndarmenn
voru sammála um þetta. Einstaka nefndarmenn voru þó
verulega í vafa. Hentistefna réði nokkru um úrskurðinn.
Nefndarmenn vonuðu, að skýrsla þeirra yrði dæmd góð og
gild af sem flestum. Meirihluti þeirra hélt því frám, að ef
þeir kæmu fram með einhverjar tilgátur varðandi Dallas,
gæti það orðið til að draga úr gildi annarra uppgötvana
þeirra. Þessvegna forðuðust þeir allt þessháttar. Þeir viður-
lcenndu að vísu, að morðinginn hefði vilað um hina pólitísku
spennu í borginni, en komust að þeirri endanlegu niðurstöðu
að það væri „engin leið til að dæma um, liver áhrif hinnar
almennu pólitísku ólgu í borginni liefðu getað verið, jafnvel
þótt Oswald vissi um hana.“
Lykilorðið hér er að „dæma“. Það liggur í augum uppi, að
það er ómögulegt að gera sér grein fyrir þvi nákvæmlega,
livernig tengslin eru milli einstaklingsins og umhverfis lians.
Það er hægt að rökræða um þetta, en ekki slá neinu föstu.
En þessliáttar er ein af skyldum sagnfræðinga. Þeir geta
ekki látið sér nægja fingraför, blásturspróf eða spektrograf-
ískar rannsóknir sem heimildir. Áreiðanlega var Dallasmorð-
inginn ekki aðili að neinu glæpsamlegu samsæri í venju-
legri merkingu þeirra orða. Lee Oswald var kallaður „ein-
mani“. En næstum allir gripu þetta orð á lofti til að lýsa
honum og útskýra hátterni hans. Þeir liöfðu allir á röngu að
standa. Satt var það að hugsanagangur hans var þröngur.
Þannig er um flesta glæpamenn. Samt lifir enginn i tóma-
rúmi. Hver framkvæmd hans er að einhverju mörkuð af
tímunum, sem hann lifir á, og samfélagi hans. John Wilkes
Bootli var ekki gerður út af Suðurrikjunum. Þrátt fyrir ýms-
ar eldri ágizkanir, hefur liann frarnið glæp sinn á eigin á-
byrgð aðeins. En fórnardýrið myrti hann á örlagastundu í
sögu okkar, í borg sem var full af Suðurríkjavinum, for-
hertum af uppreisnarhjali. Vonlaust er að gera sér grein
fyrir ákveðnum tengslum á milli verknaðarins, tímans og
staðarins, en að halda því fram að um engin slík tengsli
Iiafi verið að ræða — að glæpurinn í Fordsleikhúsi liefði
getað verið framinn í vandræðalausu samfélagi — það er
hlægilegt.
Sumt var það í Dallas, sem ekki átti skylt við venjulega
'pólitik á þessu þriðja ári Kennedys í forsetastóli. Það var
andleg sýki, gjallur og móðursýkiskenndur tónn, sem sam-
félag i margháttuðum vanda er móttækilegt fyrir. Meira var
um manndráp í Texas en nokkru öðru rílci Bandaríkjanna,
og meira um manndráp í „Big D“ (auknefni á Dallas) en í
nokkrum öðrum stað ríkisins. Það voru framin fleiri morð
mánaðarlega í Dallas en i öllu Englandi. Og þar að auki voru
þrjú af hverjum fjórum manndrápum framin með byssu.
í „Big D“ voru menn ekki að ómaka sig á því að hafa skot-
vopn á skrá. Fram að tuttugasta og öðrum nóvember höfðu
hundrað og tíu morð verið framin í Dallas á árinu 1963.
Forsetaliatur var ekki beinlínis einkennandi fyrir Dallas.
En hún er eina bandaríska borgin, þar sem það þykir orðið
virðulegt að æsa til ofbeldis. Uppruna hins óslöklcvandi
fjandskapar borgarbúa i garð tákna hirís nýja tíma er að
finna í djúpstæðri þrá eflir verðmætum gamla tímans, raun-
verulegum og ímynduðum. Og ekki var með nokkrum rétti
hægt að kalla Kennedy forseta sléttubúa. Einkaauðæfi lians
og stífur Nýja Englandsframburður á sérhljóðum var hvort-
tveggja nógu slæmt. Útyfir tók þó að hann ögraði eðlisávís-
unum kynstofns Dallasbúa. Forsetinn var íhugull maður. f
gamla daga urðu þeir menn ekki langlífir, sem liægðu á sér
til að hugsa. Kennedy hvatti til margbreytni, umburðarlyndis,
skilnaðarstefnu. í samfélagi frumherjanna héldu allir saman
og mynduðu vagnborg gegn Indíánunum. Gesturinn að aust-
an var ógnun. Þar að auki er Dallasmenn trúmcnn miklir,
og ekki sjaldgæft að leiðarar blaðsins Morning News, sem
gefið er út í Dallas, séu fullir af vandlætingu. Ivrossferð þess
blaðs gegn alrílasstjórninni var lykill að einræðisstefnu
þeirri, sem einkenndi „Big D.“
Utgefandi blaðsins og formaður blaðstjórnar var E.M.
(Ted) Dealey, þungbyggður maður með gleraugu í grænni
umgerð. Hann átti líka sjónvarpsstöðina WFA'A í Dallas.
Undir stjórn Dealevs hafði blað hans verið meira en litið
ofsafengið í skrifum, svo mikla athygli hafði vakið fyrstu ár
þessa áratugs. Síðustu tvo mánuðina fyrir lcomu Kennedys
til Texas liafði blaðið haldið uppi látlausum árásum á liann
til að sverta nafn hans.
Fyrir morgunverð fimmtudaginn lutlugasta og fyrsta
nóvember, fór forsetinn í „lífstykki“ sitt (sérstakt fat,
sem hann bar vegna meiðsla, úr stríðinu), hnýtti á sig
skóna, en sá vinstri þeirra var nieð lítið eill hærri liæl en
hinn, einnig af heilsufarsástæðum. Hann fór í fötin, sem
þjónn hans hafði valið fyrir hann, festi bindið með PT-báts-
klemmu og stakk í vasann svörtu leðurveski með tuttugu og
sex dollurum í seðlum og gullinni Sánkti Kristófers medalíu,
sem var fest við það. Hann minnti á heppinn og kjarkmikinn
bandarískan föður, sem er i þann veginn að leggja af stað
í tvísýna kaupsýsluferð. Það var líka nálcvæmlega það, sem
hann var að gera.
„Caroline“! kallaði hann. „John“! Þau komu hlaupandi:
John í rúðóttum stuttbuxum, Caroline i bláum sokkabuxum
og samlitum flauelskjól. Móðir þeirra var að láta greiða sér,
32 VIKAN 8- tbl-