Vikan - 23.03.1972, Síða 43

María Markan og Stefán Islandi
komu og sungu, Anna Borg las
upp. Fyrirlesarar voru Guð-
mundur Finnbogason, lands-
bókavörður, sem talaði um ís-
lenskar bókmenntir, Ásgeir Ás-
geirsson, síðar forseti íslands,
sem hélt fyrirlestra um íslensk
stjórnmál og prófessor Einar
Arnórsson, sem talaði um lög-
fræðileg og sagnfræðileg efni.
Svo voru íþróttasýningar, fim-
leikasýningar og glímusýningar.
Við vorum með heilan glímu-
flokk og sýndum á Skansinum
og víðar úm Svíþjóð. Og síðast
en ekki síst varð vikan mikið
blaðaefni; ísland var á forsíðu
allra stærstu blaðanna í heila
viku, og voru það einkum grein-
ar menningarlegs efnis. Svíar
komust því ekki hjá því að fá
að vita eitthvað um ísland.
— Líklega hafa þeir ekki
verið of fróðir um það land fyr-
ir.
— Nei, síður en svo. Til dæm-
is um það get ég minnst á rit-
deilu, sem ég lenli í út af kafl-
anum um ísland í kennslubók
í landafræði, sem kennd var í
öllum menntaskólum landsins.
Hverri síðu í bókinni var skipt
í tvo dálka, og kaflinn um ís-
land var hálfur dálkur með
smáletri, sem gaf til kynna að
nemendur þyrftu ekki endilega
að lesa þetta nema þeir hefðu
sérstakan áhuga á efninu. Og
ekki nóg með það, heldur var
þessi stutti kafli mestanpart
vitleysa. Þar stóð meðal annars
að íslendingar byggðu hús sín
úr trjáviði, sem brimið kastaði
á land, að Geysir gysi stöðugt á
nokkurra klukkutíma fresti og
aldrei minna en þrjátíu metra í
loft upp — hann hafði þá ekki
gosið í eitthvað tíu ár — og
með hestana var látið svo heita
að þeir lifðu á fjallagrösum. Og
ég skrifaði grein og gerði grín
að þessu, og reis út af því heil-
mikil ritdeila. Höfundurinn
svaraði og taldi að einhver ó-
vinsamlegur keppinautur hefði
skrifað bréfið, sem ég hafði
undirritað fslendingur. Þetta
endaði með því að ég fór á fund
hans til þess að hann gæti sann-
reynt að það var ekta íslend-
ingur, sem greinina hafði skrif-
að. Og þá fór nú vel á með
okkur; hann lofaði bót og betr-
un og að taka leiðréttingar
mínar til athugunar við næstu
endurprentun bókarinnar.
— Og þú tókst við Þjóðleik-
húsinu núna nákvæmlega fyrir
tuttugu og tveimur árum?
— Já. Þá var húsið í bygg-
ingu, og það fyrsta sem ég
þurfti að fást við var að útvega
peninga, því að þeir peningar,
sem áður höfðu verið lagðir til
hússins, voru þá búnir. Ég fór
strax á stúfana og fékk lán hjá
Tryggingastofnun ríkisins, til
að hægt væri að halda áfram
við byggingu hússins og ljúka
því verki. Þetta lán vorum við
svo að dragast með um nokkurt
skeið eftir að byrjað var og
urðum að taka af því framlagi,
sem við fengum frá ríkinu, til
að borga það. Og svo bættist
það við að hluti skemmtana-
skattsins, sem átti samkvæmt
lögum að renna allur til Þjóð-
leíkhússins, var tekinn af okk-
ur með lagabreytingu einmitt
árið 1950. Það gerði okkur auð-
vitað ákaflega erfitt fyrir á
þessum frumbýlingsárum, því
að styrkurinn til leikhússins var
ekki annað en þessi skemmt-
anaskattur, og nú var hluti af
honum tekinn af okkur til að
byggja félagsheimili út um
Jand og borga bókavörðum út
um byggðir landsins. Það var
engu líkara en af opinberri
hálfu hefði gleymst að gera ráð
fyrir að ekki dygði það eitt að
byggja leikhúsið, heldur þyrfti
að reka það líka. Fyrstu árin
fengum við ekki nema þrjátíu
og fimm prósent af skemmtana-
skattinum en fengum okkar
hlut síðan hækkaðan eftir mikla
baráttu upp í 50%. Þannig
varð það þangað til fyrir nokkr-
um árum, að skammtanaskatt-
urinn var alveg tekinn af hús-
inu og því í staðinn ætluð
ákveðin upphæð á fjárlögum.
— Nú hefur starf þitt sem
þjóðleikhússtjóra tekið til víð-
ara sviðs en gengur og gerist
um menn í slíkum stöðum. Hef-
ur þetta ekki verið erfiður tími?
— Vitanlega var þetta erfitt,
einkum fyrst í stað. Það þurfti
að byggja þetta allt upp frá
grunni; hér var engin reynsla
af rekstri leikhúss. Það sem
þurfti að hafa í huga var fyrst
og fremst að húsið væri rekið
á listrænum grundvelli, að
reynt væri að flytja hér verk,
sem hefðu einhvern boðskap í
sér og væru jafnframt ein-
hverjar bókmenntir, en jafn-
framt varð alltaf að hafa í
huga að eitthvað væri með sem
drægi fólk að, og það eru ekki
alltaf fínustu bókmenntirnar
sem það gera. Annað er það
sem ég hef alltaf haft í huga:
þetta er þjóðleikhús, og því ber
að leggja áherslu á að sem flest-
ir geti sótt hingað eitthvað, sem
er við þeirra hæfi. Að vísu hef
ég alltaf staðið gegn því að
íara niður í það að flytja hér
einhverja ómerkilega farsa ein-
göngu til að fá peninga, og
gamanleikritin, sem við höfum
sýnt, hafa öll verið þannig að
þau hafa falið í sér gagnrýni á
einhverju, mismunandi ljósa
gagnrýni. Það er eins og stend-
ur yfir sviðinu í Konunglega
leikhúsinu í Kaupmannahöfn:
Ej blot til lyst. Menn þurfa að
skemmta sér í leikhúsi, þó það
þurfi ekki endilega alltaf að
vera á þann hátt að þeir hlæi
etórt. Þetta er það sem alltaf
er verið að reyna: að flytja
verk sem í senn séu listræn og
skemmtileg. Náttúrlega hefur
þetta hvorttveggja ekki verið
að finna í hverri leiksýningu,
og út af því hafa oft staðið stríð.
— Gagnrýnin hefur verið
hörð?
— Það er óhaétt að segja.
Þegar eitthvað er sýnt sem
fyrst og fremst er skemmtilegt
og til gamans, þá ráðast þeir,
sem þykjast vera miklir bók-
menntamenn, á okkur fyrir að
sýna svo ómerkileg verk. Þá
er ekki haft í huga að leikhús-
ið er ekki einungis fyrir bók-
menntir; þeirra getur maður
einfaldlega notið með því að
lesa bækurnar. Leikhús er
fyrst og fremst til þess að í
því sé leikið, sýnt. Og listin í
túlkun léttra og gamansamra
verka getur verið alveg jafn-
mikil og í túlkun þeirra, sem
hafa meira bókmenntalegt gildi.
Og það er það sem maður hefur
alltaf verið að leggja höfuð-
áherzluna á: að hafa túlkunina
góða. Til þess að það takist er
frumskilyrðið að hafa góða leik-
ara, og því láni hef ég átt' að
fagna. Þeir eru úrvalsmenn,
margir hverjir, og hafa staðið
sig framúrskarandi vel. Það
liöfum við oft fengið að heyra
frá þeim, sem komið hafa er-
lendis frá; þeir eru steinhissa á
því hve sýningar hér eru góðar.
Vandaðar sýningar og leikarar
góðir.
— Hvernig hefur aðsóknin að
húsinu verið gegnum árin?
— Það er ekki annað hægt að
segja en hún hafi verið góð.
Sætanýtingin hefur verið þetta
kringum sjötíu prósent. Þeg-
ar hún var minnst fór hún
niður í fimmtíu prósent; það
var fyrsta sjónvarpsárið, en
mest varð hún nítutíu og sjö
prósent. Það var fyrsta starfs-
árið, þegar nýjabrumið var
mest og „íslandsklukkan“ hlaut
óhemju vinsældir. Nú er nýt-
ingin um sjötíu prósent. Þetta
má kallast mjög gott; þvíumlíku
eiga leikhús yfirleitt ekki að
fagna nema þau í Lundúnum og
á Broadway, þau sem eru með
eitthvert musical sem allir vilja
sjá.eða þá stykki eins og Músa-
gildruna eftir Agöthu Christie.
Á Norðurlöndum stendur ekk-
crt leikhús, sem ég veit um,
okkur jafnfætis hvað þetta
snertir nema Stadsteatern í
Gautaborg. Þar er þetta mjög
svipað og hjá okkur. f þessu
sambandi er ekki úr vegi að
geta þess, að frá stofnun Þjóð-
leikhússins hafa verið seldar
tvær milljónir aðgöngumiða að
sýningum þess.
— Hversu hátt er fjárfram-
lagið, sem leikhúsið fær árlega
frá ríkinu?
— Tuttugu milljónir króna.
Til samanburðar má geta þess,
að Konunglega leikhúsið í
Kaupmannahöfn fær fjörutíu
og fimm milljónir króna á ári
— danskra króna. Þessi styrkur,
sem við fáum, er auðvitað sára-
lítill miðað við það, sem leik-
hús fá annarsstaðar, og kollegar
mínir á Norðurlöndum hafa
alltaf verið að segja að þeir
skilji ekkert í, hvernig í ósköp-
iinum við getum rekið þetta
leikhús, með svona litlum
styrk. Það kalla þeir hreint
12.TBL. VIKAN 43