Vikan - 12.07.1984, Blaðsíða 17

\s Vísindi fyrir almenning
Stærðfræðiséníin eru nærsýn og örvent
Harry Bökstedt
Einkaréttur á íslandi: Vikan
Camilla P. Benbow og Julian Stanley við John Hopkins-háskóla.
Gamalt, íslenskt máltæki segir
aö þaö kosti klof aö ríöa röftum. Á
svipaðan máta má segja að þaö sé
ekki tekið út með sældinni að vera
séní í stæröfræði. I bandarískri
rannsókn á skólafólki á aldrinum
12—13 ára, sem skarar fram úr í
stærðfræði, hefur komið í ljós að
þessum talnahæfileikum fylgja oft
líkamsgallar og frávik frá eðli-
legri líkamsstarfsemi.
Fimmtungur stærðfræðinganna
er örventur en það er um helm-
ingi meiri tíðni en hjá öðrum á
sama aldri. 60% þjást af ýmsum
kvillum í ónæmiskerfi líkamans,
aðallega astma og ýmiss konar
ofnæmi, og það er fimm sinnum
hærra hlutfall en eðlilegt er. Heil
70% eru nærsýn, það er að segja
nota eða þurfa að nota gleraugu.
Þessar athyglisverðu niður-
stöður komu í ljós í leit sem fram
fór um öll Bandaríkin að nemend-
um í sjöunda bekk sem skara
fram úr í tungumálum eða stærö-
fræði. I stærðfræöi voru lögð fyrir
nemendur dæmi sem annars eru
ekki lögð fyrir nemendur yngri en
sautján ára (í ellefta og tólfta
bekk bandaríska skólakerfisins).
Fyrir kórrétta úrlausn fengust
800 stig. Þeir sem náðu 700 stigum
eða meira töldust afburða
vel gefnir. Aðeins einn af hverjum
tíu þúsund náði þessum árangri í
sjöunda bekk.
í september 1983 höfðu fundist
við þessa athugun 280 stærðfræði-
séní — 260 drengir og 20 stúlkur.
Piltar eru sem sagt í yfirgnæfandi
meirihluta.
Svipaðar niðurstöður varðandi
hlutfall kynjanna fengust í
athugun sem fram fór í tólf
fylkjum á austurströndinni áriö
1980.
I þeirri könnun voru prófuð
55000 ungmenni og fyrir henni
stóðu tveir vísindamenn við John
Hopkins-háskóla sem sérstaklega
hafa beint rannsóknum sínum að
kynjamismun varðandi hæfileika
til þess að læra stærðfræði.
Vísindamennirnir, þau Camilla
Persson, Benbow og Julian
Stanley, hafa gert grein fyrir
niðurstöðum sínum í tímaritinu
Science.
Það ber að leggja á þaö áherslu
að þessar rannsóknir beinast að
algjöru afburðafólki. Niðurstöð-
urnar segja því ekkert um það
hvernig þessu er háttað hjá venju-
legum börnum.
Ekki er víst um ástæður þess að
svo miklu fleiri piltar en stúlkur
eru í þessum hópi að sögn þeirra
sem stýra rannsóknunum. En þeir
leyfa sér að fullyrða að umhverfi
og uppeldi — til dæmis hvernig
foreldrar reyni að innræta stúlk-
um kvenlegan hugsunarhátt —
hafi ekki nein úrslitaáhrif.
Skýringin, sem þau Benbow og
Stanley aðhyllast helst, er að þessi
mismunur kynjanna verði til
þegar fyrir fæðingu vegna
mismunandi hormónaáhrifa á
þroska heilans. Þessi tilgáta var
fyrst sett fram af Norman Gesch-
wind, en hann er þekktur tauga-
skurðlæknir viö læknadeild
Harvardháskóla.
Hann vakti fyrst athygli fyrir
liðugum tveimur árum þegar
hann hélt því fram að samband
væri milli þess að vera örventur,
þjást af málhelti og göllum á
ónæmiskerfi líkamans.
Geschwind telur að það sem
orsaki það að barn sé örvent, mál-
halt, þjáist af truflunum í
ónæmiskerfinu en jafnframt gætt
óvenjulegum stærðfræðigáfum
megi allt saman rekja til sömu
frávikanna í gerð heilans: nefni-
lega röskunar á eðlilegu jafnvægi
milli hinna tveggja heilahvela.
I meira en öld hafa menn vitað
að hinir ýmsu taleiginleikar,
lestrarhæfileikar og fleira eiga sér
stjórnstöðvar í vinstra heilahveli.
í fólki sem notar hægri höndina er
vinstra heilahveliö ráðandi — í
samræmi við regluna um aö heila-
stöðvar stýra „öfugum líkams-
hluta” miðað við hvar þær eru
sjálfar.
Hjá örventum er aftur á móti
hægri helmingur heilans ráðandi
og því fylgir oft að stöðvarnar
fyrir tal eru þar líka en þessi hluti
heilans ræður einatt verr við það
verkefni. Geschwind telur að
þetta sé skýringin á því sem kom í
ljós í breskri rannsókn, að tal-
örðugleikar séu allt að tólf sinnum
algengari meöal örventra en
annarra.
Eitt af því sem á sér ból í hægra
heilahveli er rúmskynjun manns-
ins. Henni tengjast einnig
stöðvar sem stýra atferli eins og
því að reikna, leggja stund á tón-
list og skapandi myndlist.
Þessi sérhæfing heilahvelanna
hefst á fósturskeiði, meðal annars
fyrir atbeina hormónsins testo-
steron. Þetta er kynhormón sem
Geschwind telur að hamli vexti
vinstra heilahvels en örvi vissar
stöðvar hinum megin. Ef karlkyns
fóstur fær óeðlilega stóra
skammta af testosteron eða er
sérlega næmt fyrir því má búast
við að viðkomandi einstaklingur
verði örventur og eigi í erfiðleik-
um með mál og lestur. Að hinu
leytinu getur hann skarað fram úr
í því sem eru séreiginleikar hægra
heilahvelsins, svo sem stærðfræði.
Geschwind heldur því einnig
fram að testosteron hindri eöli-
legan vöxt hóstarkirtilsins en
hann er einn mikilvægasti póstur-
inn í varnarkerfi líkamans — og
þetta geti skýrt hve ofnæmi og
skyldir kvillar eru algengir í
athugunarhópi Benbows og
Stanleys. Stundum verða afleið-
ingar of mikils testosterons
jákvæðar en stundum neikvæöar
og þarna á milli er þröngt einstigi.
Sýnt hefur verið fram á það í
dýratilraunum að karlhormón
hafa áhrif á vöxt heilans. Þykkari
heilabörkur hægra megin er ein-
kennandi fyrir karlrottur en í
kvendýrum er börkurinn aftur á
móti þroskaðri á vinstra heila-
hveli. Þetta er líffræðilegur
munur kynjanna sem hægt er að
jafna með hormónagjöf þegar
dýrin eru á fósturskeiði.
28. tbl. Vikan 17